Tibbiyot instituti talabalari uchun

Mevalar (zaldori, shaftoli, olcha (gilos), achchiq bodom) danagidagi 
achchiq zaharli moddalardan zaharlanish.
Bunday danaklarda amigdalin 
glikozidi bo’lib, ichaklardagi fermentlar ta’sirida glyukoza, benzoy aldegidi va 
tsianid kislotasiga parchalanadi. Zaharlanish har xil miqdordagi danaklar 
343

---

eyilgandan so’ng sodir bo’ladi. Katta odamlarning 40 dona zaldori danagi 
eganlarida o’lim kuzatilgan bo’lsa, ayrim hollarda yarim stakan tozalangan donak 
eyilganda ham o’ldiruvchi doza ekanligi aniqlangan (Singur N.A., 1952).
Zaharlanishning og’ir hollarida ko’ngil aynish, qusish, ich ketishidan 
tashqari, yuzi va shilliq pardalarining ko’karishi, xansirash, klonik va tonik 
tirishish kabi klinik belgilar paydo bo’ladi. Nafas olish markazining falajlanishidan 
o’lim sodir bo’ladi. Zaharlanish bu mevalarning yangi danagidangina emas, balki 
uzoq vaqt saqlangan mevalaridan tayyorlangan damlamalar, kompotlarni ichganda 
ham sodir bo’lishligi ma’lum.
Murdani kesib ko’rishda o’tkir o’limning belgilari, xususan ichki 
organlarning to’laqonligi, qonning suyuq va gilossimon qizg’ish holda bo’lishi 
(tsiangemoglobin hosil bo’lishi tufayli), oshqozon-ichak trakti shilliq pardasining 
qizg’ish rangga kirishi, oshqozon va ichaklar bo’shlig’ida danaklar qoldig’ining 
topilishi kuzatiladi. Kimyoviy tekshirishda tsianid kislotasi topiladi.
Qozog’iston, O’rta Osiyo va Kavkazda
akonitdan
zaharlanish keng 
tarqalgan.
Akonitdan tayyorlangan dimlamalar qaynatmalardan xalq tabobatida epsiz 
foydalanganda og’ir zaharlanishning sababchisi bo’lishi mumkin. A.A.Petrov va 
S.S.Xamitovlar (1965) akonit damlamasidan ichilganda 36 ta o’lim holati sodir 
bo’lganligini kuzatganlar.
Akonitning ta’sir qiluvchisi
akonitin
bo’lib, u o’simlikning butun qismida 
uchrovchi juda kuchli zaharlovchi alkoloid hisoblanadi. Toza akonitning 
o’ldiruvchi dozasi 0,003-0,004 g bo’lib, undan kemiruvchilarga qarshi va 
insektitsidlar sifatida foydalaniladi. Akonitin yurak-nerv zaharli moddalariga 
kiradi. U avvalo markaziy nerv sistemasi va yurakni harakatlantiruvchi tugunlarini 
qo’zg’atsa, keyin falajlaydi. Zaharlanish juda tez o’tib, 2-4 soatgacha davom etadi. 
Tili, halqumi, qizilo’ngachi, oshqozonida sanchish belgisi paydo bo’lib, ko’p 
so’lak ajralishi va terisida qichish kuzatilib, keyin uyushib qoladi. Tomir urishi va 
nafas olishi avvalo tezlashib, xansirash va bradikardiya sodir bo’ladi. Odatda xushi 
saklangan, tirishish ham kamroq, o’lim esa ko’proq uchraydi. Murdani kesib 
344

---

ko’rilganda xarakterli o’zgarish topilmaydi.