Tibbiyot instituti talabalari uchun

amanitogemolizinni
ham o’z tarkibida saqlaydi, ammo bu modda 
70
0
gacha qizdirilganda yoki ovkat hazm qilish shirasi ta’sirida parchalanib ketadi. 
Shuning uchun ham ancha kuchli ta’sir qiluvchi amanitotoksin ta’siri oldida uncha 
ko’zga tashlanmaydi.
Zamburug’ qabul qilingandan keyin bir necha soat ichida zaharlanish 
belgilari paydo bo’ladi. Bu qornida o’tkir og’riq paydo bo’lishi, qusish, ich ketishi, 
ba’zan ich tutilishi, anuriya bilan xarakterlanadi. Ba’zan o’tkir gastroenterit holati 
vaboni eslatadi. Tezlikda umumiy darmonsizlik, ko’karish, ba’zan sarg’ayish, tana 
haroratining pasayishi kuzatiladi. O’lim komadan sodir bo’ladi. Yosh bolalarda 
ko’pincha tirishish ko’zga tashlanadi. Ba’zan nerv ruhiy buzilishlar, jumladan 
alahlash, qo’zg’alish, hushini yo’qotish hollari ko’rinadi. Siydigida oqsil va qon 
topiladi.
Murdani kesib ko’rishda uning keskin suvsizlanganligi, o’tkir gastroenterit 
holati, murdaning umuman qotmasligi, ichki organlari, ayniqsa yuragi, jigari va 
buyraklarida kuchli yog’li distrofiya holati ko’zga tashlanadi. Agar 
amanitogemolizinni ta’siri sezilsa, murda qonining gemolizlanganligi va gemolitik 
nefroz aniqlaniladi. Bundan tashqari, seroz pardalar tagida ko’pgina mayda qon 
quyilishlar, oshqozon va ichaklar shilliq qavatida qon quyilishlar kuzatiladi.
Qizil qalpoqchali zamburug’ (muxomor) bilan zaharlanish kamroq uchraydi, 
chunki bu zamburug’lar o’zlarining ko’rinishiga binoan aholiga zaharli ekanligi 
ma’lum. Muxomorlar kuchli zaharli modda muskarin bo’lishi bilan xarakterlanadi. 
U adashgan nerv oxirlarini qo’zg’atadi va buning natijasida bezlarning kuchli shira 
ajratishi (so’lak, ter, ko’z yoshi ajralishi), silliq muskullar spazmi (ko’ngil aynishi, 
qusish) hamda ko’z qorachig’ining torayishi ko’rinadi. Tomir urishi sekinlashib, 
nafas olishi tezlashib qiyinlashadi, boshi aylanib, hushi chalkashadi va ba’zan 
342

---

alahsirash hamda gallyutsinatsiya kuzatiladi.
Toza muskarinning o’ldiruvchi dozasi juda kam bo’lib, u 0,01 g ni tashkil 
qiladi. Patologoanatomik ko’rinishi xarakterli emas. Bunda faqat oshqozon va 
ichaklarda biroz yallig’lanish holatlaridan boshqa biror muhim o’zgarish 
kuzatilmaydi.
Bahorgi zamburug’lar orasida zaharlanishlarning sababchilariga
strochok 
bilan zaharlanish ham kiradi.
Strochokni tarkibida kuchli zaharli modda gelvell kislotasi bo’lib, bu 
gemoliz chaqiradi. Engil hollarda zamburug’ qabul qilingandan keyin 1-8 soat 
o’tgach, zaharlanishda ko’ngil aynish, o’t aralash qusish, qornida og’riq, 
darmonsizlik aniqlaniladi. Zaharlanishning og’ir turida sarg’ayish ham qo’shiladi. 
Ba’zan tirishish paydo bo’lib, bu yomon oqibatdan darak beradi. Bir vaqtning 
o’zida bosh og’rishi, hushini yo’qotishi va alahsirash ko’zga tashlanadi.
Strochok bilan zaharlanib o’lgan odam murdasini sud tibbiyotida 
tekshirishda teri va shilliq pardalarni sarg’ayishi, seroz pardalar tagida mayda qon 
quyilishlar, qonning quyuqlashib xiralashganligi, yurak chap qorinchasi endokardi 
tagida qon quyilishlarga ahamiyat beriladi. Parenximatoz organlarda yog’li 
distrofiya, jigarning keskin kattalashib limonsimon sarg’ish tusga kirganligi, 
buyraklarida gemoglobinuremik nefroz ko’rinadi.
Gelvell kislotasi zamburug’ni qaynatish orqali ajratiladi. 10 minut 
qaynatilgandan keyin zamburug’ zararsiz holatga keladi. Shuni aytish zarurki, 
zamburug’lar zaharlari (amanitotoksin, muskarin, gelvell kislotasi) kimyoviy 
usulda aniqlanilmaydi.
Zamburug’lar bilan zaharlanishlarning tashxisida oshqozon va ichaklarda 
topilgan zamburuglar qoldiklarini botanik tekshiruvidan o’tkazish muhim 
ahamiyatga egadir.