Tibbiyot instituti talabalari uchun

O’simlik mahsulotlari bilan zaharlanish.
Bu mahsulotlar orasida zaharli 
zamburug’lar bilan ((oq qalpoqchali) zamburug’, muxomor (qizil qalpokchali) va 
strachok (xotinlarni jingalak sochiga o’xshash)) zaharlanish eng ko’p uchraydi (93, 
94, 95, 96-rasmlar).
Zaharlanish mavsumiy xarakterga ega bo’lib, kuz va bahor oylarida 
340

---

uchraydi.
93-rasm. Oddiy strochok
94-rasm. Oddiy smorchok
95-rasm. Blednaya poganka
96-rasm. Muxomor
Kuzda ko’pincha oq qalpoqchali zamburug’ (blednaya poganka) ni 
ko’pincha iste’mol qilishda zaharlanish ko’p tarqalgan bo’ladi.
Oq qalpoqchali zamburug’
– plastinkasimon zamburug’ bo’lib, uning 
ayrim turlari shampinonlarni eslatadi, ammo ulardan farqi oq qalpoqchali 
zamburug’ oyoqchasi asosida qin pardasi ko’rinadi va plastinkalari doimo oq tusda 
bo’ladi. Shampinonlarning yoshlarida oyoqlari oqimtir holda, keyinchalik esa 
qizarishi va hatto qo’ng’ir holga kirishi ko’zga tashlanadi. Biroq oq qalpoqchali 
zamburug’ning har xil turlari mavjudligi uchun ham hatto mutaxassislarning 
341

---

ajratishi qiyin bo’ladi. Bundan o’lim 35-90-foizni tashqil qiladi (N.I.Orlov, 1993). 
Ayrim tadqiqotchilarning ko’rsatishicha, bitta oq qalpoqchali zamburug’ ham bir 
oiladagi 5-6 kishining o’limiga sababchi bo’lishi mumkin.
Oq qalpoqchali zamburug’ni ta’sir qiluvchi vositasi kuchli zaharli modda 
amanitotoksin
hisoblanib, bu destruktiv xususiyatga egadir. Bu zamburug’ boshqa 
zaharli modda 
amanitogemolizinni
ham o’z tarkibida saqlaydi, ammo bu modda 
70
0
gacha qizdirilganda yoki ovkat hazm qilish shirasi ta’sirida parchalanib ketadi. 
Shuning uchun ham ancha kuchli ta’sir qiluvchi amanitotoksin ta’siri oldida uncha 
ko’zga tashlanmaydi.
Zamburug’ qabul qilingandan keyin bir necha soat ichida zaharlanish 
belgilari paydo bo’ladi. Bu qornida o’tkir og’riq paydo bo’lishi, qusish, ich ketishi, 
ba’zan ich tutilishi, anuriya bilan xarakterlanadi. Ba’zan o’tkir gastroenterit holati 
vaboni eslatadi. Tezlikda umumiy darmonsizlik, ko’karish, ba’zan sarg’ayish, tana 
haroratining pasayishi kuzatiladi. O’lim komadan sodir bo’ladi. Yosh bolalarda 
ko’pincha tirishish ko’zga tashlanadi. Ba’zan nerv ruhiy buzilishlar, jumladan 
alahlash, qo’zg’alish, hushini yo’qotish hollari ko’rinadi. Siydigida oqsil va qon 
topiladi.
Murdani kesib ko’rishda uning keskin suvsizlanganligi, o’tkir gastroenterit 
holati, murdaning umuman qotmasligi, ichki organlari, ayniqsa yuragi, jigari va 
buyraklarida kuchli yog’li distrofiya holati ko’zga tashlanadi. Agar 
amanitogemolizinni ta’siri sezilsa, murda qonining gemolizlanganligi va gemolitik 
nefroz aniqlaniladi. Bundan tashqari, seroz pardalar tagida ko’pgina mayda qon 
quyilishlar, oshqozon va ichaklar shilliq qavatida qon quyilishlar kuzatiladi.
Qizil qalpoqchali zamburug’ (muxomor) bilan zaharlanish kamroq uchraydi, 
chunki bu zamburug’lar o’zlarining ko’rinishiga binoan aholiga zaharli ekanligi 
ma’lum. Muxomorlar kuchli zaharli modda muskarin bo’lishi bilan xarakterlanadi. 
U adashgan nerv oxirlarini qo’zg’atadi va buning natijasida bezlarning kuchli shira 
ajratishi (so’lak, ter, ko’z yoshi ajralishi), silliq muskullar spazmi (ko’ngil aynishi, 
qusish) hamda ko’z qorachig’ining torayishi ko’rinadi. Tomir urishi sekinlashib, 
nafas olishi tezlashib qiyinlashadi, boshi aylanib, hushi chalkashadi va ba’zan 
342

---

alahsirash hamda gallyutsinatsiya kuzatiladi.
Toza muskarinning o’ldiruvchi dozasi juda kam bo’lib, u 0,01 g ni tashkil 
qiladi. Patologoanatomik ko’rinishi xarakterli emas. Bunda faqat oshqozon va 
ichaklarda biroz yallig’lanish holatlaridan boshqa biror muhim o’zgarish 
kuzatilmaydi.
Bahorgi zamburug’lar orasida zaharlanishlarning sababchilariga