Tibbiyot instituti talabalari uchun

Jarohatlanish turi
anatomik xarakteriga binoan ko’rsatiladi (shilinish, 
qontalash, yara, sinish va boshqalar).
Shakli.
Odatda jarohatlanish shakli chiziqsimon yoki geometrik figura 
shakli bilan solishtiriladi (yumaloq, oval, yulduzsimon va boshqalar) va harf 
shaklida ko’zga tashlanadi. Yaraning chetlari bir-biriga yaqinlashtirilgunga qadar 
va undan keyin uning shakli aniqlaniladi. Bunda to’qima defekti borligi yoki 
yo’qligi albatta ko’rsatiladi.
Uzunligi.
Jarohatlanishning umumiy uzunligi ikkita bir-biriga nisbatan 
perpendikulyar chiziqda aniqlaniladi. Yulduzsimon va G-simon yara markazdan 
nursimon tarqaluvchi yoriqchasimon shakldagi uzunlikka ega bo’ladi.
Oxiri va chetlarining xarakteri.
Shilinish va kontalashlarda ularning 
chegaralari xususiyatlari ko’rsatiladi; yaralar uchun – chetlarining xarakteri (tekis, 
silliq, to’lqinsimon, notekis va boshqalar), tashqari va ichqariga siljishi, 
qontalashlar, ezilishlar borligi, to’qimalarning o’ziga xos qatlam-qatlam bo’lib 
ko’chishi kuzatiladi. Yara oxirining o’ziga xos xarakteri (o’tkir, yumaloqlangan, P-
shaklli va boshqalar) mavjuddir.
Yuzasi.
Bunda rangi, relefi, yot jismlarning joylashuviga ahamiyat beriladi. 
Yaraga xos belgilarni ko’rsatish, yaraning nima bilan to’lganligi va unda qandaydir 
yot jismlar borligiga e’tibor beriladi.
Atrofdagi to’qimalarning holati
. Qonning oqish yo’nalishi va iziga, 
boshqa ifloslanish borligiga alohida ahamiyat beriladi. O’q otar qurollari bilan 
yaralanganda yara atrofida yaqin masofadan otilish izlari ko’zga tashlanadi.
Jarohatlarni yuqorida keltirilgan sxema bo’yicha yozilishi istagan tibbiyot 
hujjatlarini to’lg’azishda (ambulatoriya kartasi, kasallik tarixi va boshqalarda) 
muhim ahamiyatga egadir. Ko’pincha vrachlar jarohatlarni yozishda faqatgina 
tashxis tuzish bilan, ba’zan esa hatto to’liq bo’lmagan tashxis bilan 
chegaralanadilar. Shunga qaramasdan tibbiyot hujjatlari sud tibbiyoti 
ekspertizasining eng muhim materiallari hisoblanilib, bular katta yuridik 
ahamiyatga egadir. E’tiborsizlik bilan yozilgan to’liqsiz yozuvlar tergov organlari 
60

---

tomonidan qo’yilgan jarohatlanishlarning o’ziga xos xususiyatlari, uning sodir 
bo’lish mexanizmi va boshqa savollarga javob berishda ekspert uchun ancha 
qiyinchiliklar tug’diradi. Tibbiyot hujjatlarida jarohatlanishning to’lig’icha 
yozilishi, ayniqsa voqea sodir bo’lgan kundan anchagina vaqt o’tgan hollarda 
jarohatlanishlarning birlamchi ko’rinishi operativ jarayonlar tufayli o’zgarishi, 
bitish jarayonlari va har xil asoratlar ko’zga tashlanishi mumkin.
Ekspert savollarini echishda jarohatlarni ko’zdan kechirish va tekshirishda 
hozirgi davrda har xil qo’shimcha tekshiruv usullari keng qo’llanilmoqda. Ular 
ichida eng ko’p tarqalgani jarohatlanishni o’ziga xos xususiyatlarini va yot 
jismlarni aniqlashda to’g’ridan to’g’ri stereomikroskopiya usuli; rangli kimyoviy 
reaktsiyalar va rangli tamg’alar orqali jarohatlovchi vosita yoki otish tufayli 
yuzaga kelgan metall izlarini aniqlash; yarada yot jismlarni va suyaklar sinishining 
o’ziga xos belgilarini rentgenografiya usulida tekshirish; jarohatlanishlarni vaqtini 
va tiriklik xususiyatlariga xos belgilarni aniqlash uchun gistologik tekshiruv 
usullari; odam tanasi va kiyimidagi jarohatlanishlarga qarab, jarohatlovchi vositani 
o’xshashligini aniqlash uchun trassologik tekshiruv o’tkazish; kiyim to’qima 
tolalari, odam to’qimalari qoni va sochini jarohatlovchi vositada topilishi va 
ularning o’xshashligini aniqlash hamda ko’pgina boshqa tekshiruv usullarini 
alohida ta’kidlash maqsadga muvofiqdir.