Tibbiyot instituti talabalari uchun

3. Havo bilan so’rilgan yoki quyilgan qon bilan hayot uchun muhim 
organlarning yopilishi va bosilishi.
Bunda organlarning bosilishga nisbatan 
sezuvchanligi, hayot uchun muhim organ joylashgan bo’shliqning hajmi hamda bu 
bo’shliqning kengayuvchanlik xususiyati muhim rol o’ynaydi.
Kalla bo’shlig’iga 100-150 sm
3
qon quyilishi tufayli bosh miya bosilib o’lim 
sodir bo’lsa, 500-700 sm
3
qonning yurak sumkasiga yig’ilishi tufayli yurak 
tamponadasidan odam o’lishi mumkin.
Kalla suyagi ichiga travmatik qon quyilish 2 turga: miya ichi va miya 
pardasiga qon quyilishlarga bo’linadi. Miya pardasiga qon quyilishlar ham 
epidural, subdural va subaraxnoidal turlarga bo’linadi. Epidural gematomada 
jarohatlanish etkazilgan payt bilan miyani bosilish belgilari rivojlanguncha odatda 
yorug’ oraliq kuzatiladi.
Epidural qon quyilish ko’pincha kalla gumbazi suyagining yorilishi hamda 
miya o’rta arteriyasining shikastlanishi bilan bog’liq bo’ladi.
Alohida travmatik subdural va subaraxnoidal qon quyilishlar kamdan-kam 
hollarda uchrasa, epidural gematomalar ko’proq ko’zga tashlanadi. Subdural, 
ayniqsa subaraxnoidal qon quyilishda quyilgan qonning miqdori uncha katta 
bo’lmaydi. Shuning uchun ham u miya yuzasiga yoki miya pardalari orasiga 
tarqalib ketadi.
Bazal subaraxnoidal qon quyilishning katta diagnostik qiyinchiliklari bo’lib, 
ularning ko’pchiligi o’z-o’zidan bosh miya asosi qon tomirlari tug’ma anevrizmasi 
tufayli yoki gipertoniya kasalligi natijasida sodir bo’ladi. Ba’zan bunday o’z-
o’zidan bazal subaraxnoidal qon quyilishlarning paydo bo’lishi vaqtiga qarab 
tashki kuch ta’siriga to’g’ri keladi. Bu o’z navbatida sud tibbiyoti diagnostikasida 
anchagina qiyinchiliklar to’g’diradi.
Yurak tamponadasida yurak xaltasiga qon quyilishi tufayli yurakning 
bosilishi faqatgina uning alohida mexanik bosilishi bo’libgina qolmasdan, balki 
63

---

yurakning qon bilan kengaygan xaltachasidagi retseptor maydonlarining 
ta’sirlanishidan reflektor yo’li bilan shok rivojlanishi ham tushuniladi. Shu bilan 
ehtimol, yurak xaltasida oz miqdorda (200-300 sm
3
) qon bo’lganda ham o’limning 
sodir bo’lishini tushuntirish mumkin.
Plevra bushlig’iga qon quyilishi tufayli o’pkaning bosilishidan o’lim 
kuzatilmaydi, ammo o’pkaning anchagina elastikligi tufayli plevra bo’shlig’iga 
kuchli qon ketishi natijasida avval yuzaga kelgan o’tkir kam qonlikdan o’lim sodir 
bo’lishi mumkin. Ko’pincha jarohatlangan o’pkadan plevra bo’shlig’iga kiruvchi 
havo bilan o’pkaning bosilishidan yoki ko’krak qafasining ochiq yarasidan 
kiruvchi havo bilan bosilishidan o’lim yuzaga kelishi mumkin. Bunda ikki 
tomonlama pnevmotoraks, ayniqsa, xavfli hisoblanadi.
4.