Tibbiy kimyo javoblari

 

 

142) 

Суюкликлар чегарасида адсорбция. Гиббс тенгламаси.

 

Suyuqliklar sirt yuza energiyasini kamaytirish tomon intiladi. Toza erituvchilarda bu holat sirt yuzasini kamaytirishga 

intilish natijasida erishiladi. Eritmalarda esabu holat erigan modda zarrachalarining eritmaning sirt yuzasi va umumiy 

hajmi orasida taqsimlanishi orqali amalga oshiriladi. Eritmaning sirt tarangligi sof erituvchiga nisbatan kattaroq qiymatga 

ega. Eritma sirt tarangligini orttiradigan moddalar sirt nofaol moddalar (SNF) deyiladi. Ularga kuchli elektrolit tabiatli 

anorganik moddalar (kislotalar, ishqorlar, tuzlar) misol boiadi. Eriganda fazalarni ayirib turuvchi sirt yuzalarining 

tarangligini kamaytiruvchi moddalar sirt fa o l moddalar (SFM) deyiladi. Ularga nosimmetrik tuzilishga ega qutbli hamda 

qutbsiz guruhlardan iborat moddalar - 

yogiar, yog‘ kislotalar, oqsillar misol boiadi. Moddalarning sirt tarangligini 

kamaytiradigan xususiyati ularning tarkibida qutblangan yoki oson qutblanadigan (gidrofil 

—

 

suvni yaxshi ko‘radigan) 

hamda qutbsiz (gidrofob - 

suvdan qo‘rquvchi) guruhlar borligi bilan belgilanadi. Bir vaqtning o‘zida ham gidrofil, ham 

---

@Mahmud_Yazdanov                                                   

Mahmud Yazdanov

     

[phone]  

gidrofob guruh saqlovchi moddalar difil 

molekulalar deyiladi. SFMning molekulalari asosan eritma sathida yig‘ilib, sirt 

tarangligini kamaytiradi. Bunda difil m

olekulalar o ‘zining gidrofil guruhi bilan eritmaga qarab, gidrofob guruhlari bilan 

esa havoga oriyentatsiyalangan boiadi. Suyuqlik sirtida suyuqlikda eritilgan modda zarrachalari adsorbsiyalanadi. 

Adsorbsiya eriyotgan modda muhitlar orasida taqsimlanishig

a ta’sir qiladi, ya’ni Gibss energiyasining minimal qiymatini 

ta’minlash asosida amalga oshadi. Natijada modda tabiatidan qat’iy nazar, e

ritma yuzasi va ichki muhiti orasida 

konsentratsiya gradiyenti (c2 

—

 c] = Ac) paydo boiadi va diffuziya hodisasi kuzatiladi. 

Eritmaning sirt yuzasidagi modda miqdorining sirt yuza birligiga boigan nisbati Gibbs adsorbatsiyasi yoki adsorbatsiya 

kattaligi deyiladi va quyidagicha ifodalanadi: 

                                                               

 

Bu tenglama Gibbs tenglamasi deyiladi. Bu yerda A5 - Ac 

konsentratsiya o‘zgarishiga mos keladigan sirt tarangligining 

0‘zgarishi; A5/Ac —

 

moddaning sirt faollik ko‘rsatkichi. Gibbs tenglamasi eritm a sirt yuzasida yig‘ilgan moddaning 

miqdori eritmaning ichki hajmidagi miqdor

idan qanchalik ko‘p yoki ozligini ko‘rsatadi. Adsorbsiya qiymatining ( G) erigan 

modda sirt faolligi A8/Ac va konsentratsiyaga bog‘liqligi natijasida quyidagi 2 holat kelib chiqadi. 1. Agar gidrofil guruh 

tabiati ustun bo‘lsa, erigan modda eritma sathidan 

siqib chiqarilib, uning ichki hajmi sari yonalgan boiadi va oqibatda sirt 

tarangligi ortadi, ya’ni A8 > 0. Bunday jarayon salbiy adsorbsiya deyiladi. Bunda sistemaning adsorbsiya qiymati 

kamayadi: (G < 0).  2. Agar sistemada gidrofob guruh tabiati ustun bolsa, erigan modda eritm a sirt yuzas

iga yig‘ilib, 

sistema sirt tarangligi kamayadi, ya’ni A8 < 0, sistemaning adsorbsiya qiymati esa ortadi ((7>0). Moddaning sirt yuzasida 

to‘planishi natijasida sodir bo‘ladigan va oqibatda sirt tarangligini kamayishiga ol

ib keladigan adsorbsiya ijobiy 

adsorbsiya deyiladi.