Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

4

Biоgеn ElеMеnTlаR  

KIMYOSI

Oybekka shirinliklar juda yoqadi. Shirinliklarni koʻp iste’mol 

qilishi  natijasida  u  tishlarining  tez­tez  ogʻrishi,  tishning  qorayib 

qolishi kabi salbiy asoratlardan aziyat chekardi. Onasi uning bu ah­

volidan havotirlanib, uni stomatolog koʻrigiga olib keldi. Stomato­

log bemor shikoyatlarini yaxshilab eshitib, uni tibbiy nazoratdan 

oʻtkazdi va unga karies kasalligi tashxisini qoʻydi. Shifokor Oybek 

va uning onasiga karies sabab­

larini tushuntirdi. Tishlarning 

eng  keng  tarqalgan  kasalligi 

– karies. Kariesning mohiyati 

ular  tomonidan  ishlab  chiqa­

rilayotgan mikroorganizmlar va 

kislotalarning ta’siri ostida tish 

toʻqimalari  yemirilishi  yota­

di. Tishning eng mustahkam 

toʻqimasi  emal  hisoblanadi.  Emal  yemirilganda  mikroorganizm­

lar tish ichiga oʻtadi va uni yalligʻlanishiga olib kelishi mumkin. 

Sogʻlom  inson  soʻlaginig  pH  koʻrsatkichi  6.75  ga  yaqin.  Ovqat 

qoldiqlari, ayniqsa uglevodli mahsulotlarning mikroorganizmlar bi­

lan parchalanishi natijasida hosil boʻladigan kislotalar pH ni 4.5–5.0 

gacha  kamaytiradi.  Bu  sharoitlarda  emalni  yemirilishi  tezlashadi. 

Kariesning oldini olish uchun tishning mineral toʻqimalarini mus­

---

Tibbiy kimyo / 1  

89

tahkamlash  kerakdir.  Buning  uchun  tarkibida  Ca,  F  elementlari 

koʻp boʻlgan mahsulotlar va dori preparatlarini ichishni maslahat 

berildi. Kariesning oldini olish yoʻllaridan yana biri tish tozalash 

va  taom  iste’molidan  keyin  ogʻiz  boʻshligʻini  chayishdir.  Tishlar 

parvarishining eng muhim vositasi tish pastalaridir. Tish pastalari­

ning asosiy komponentlari abraziv moddalar – tishlarini mexanik 

tozalash va silliqlashni ta’minlaydi. Koʻpincha abraziv modda sifa­

tida kaltsiy karbonat CaCO

3

, shuningdek kalsiy fosfatlari Ca

3

(PO

4

)

2

, 

Ca

2

P

2

O

7

 va polimer natriy metafosfat (NaPO

3

)

n

 qoʻllanadi. Tishning 

mineral toʻqimalarini mustahkamlash uchun pastaga ftor birikmalari 

qoʻshiladii.  Ma’lumki,  ftor  birikmalari  ogʻiz  boʻshligʻida  organik 

kislotalarni, hosil boʻlishini chaqiradigan bakteriyalar rivojlanishi­

ni toʻxtatadi. Hozirgi paytda kariesga qarshi pastalarda fermentlar, 

ba’zan antibiotiklar qoʻshimcha sifatida ishlatiladi. Pastaga yoqimli 

ta’m va hidni turli xil moddalar: mentol, yalpiz moylari, chinni gul 

moylari, ekvaliptol va boshqalar beradi.