Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

2.12. D.I. Mendeleyevning davriy jadvali

XVIII asr oxirlarida fanda 25 ta element ma’lum boʻIib, XIX 

asr ning I choraklarida yana 19 ta element kashf qilindi. Elementlarn­

ing kashf qilinishi bilan ularning atom massalari, fizik va kimyoviy 

xossalari ham oʻrganib borildi. Elementlar va ularning birikmalari 

haqidagi ma’lumotlar esa kimyogarlar oldiga barcha elementlarni 

gruppalarga  ajratish  (klassifikatsiya  qilish)  vazifasini  qoʻydi.  D.I. 

---

Tibbiy kimyo / 1  

55

Mendeleyevdan ilgari olimlar (1789­yilda A. Lavuazye, 1812­yil­

da Berselius, 1829­yilda Debereyner, 1863­yilda De­ Shankurtura, 

1863­yilda Nulende, 1864­yilda Meyer va b.) faqat oʻxshash ele­

mentlarni bir­biriga taqqoslaganlar. Ular kimyoviy elementlarning 

koʻpchilik xossalarini ularning valentligi va ekvivalenti belgilaydi 

deb hisoblashgan hamda har qaysi elementni alohida boshqa ele­

ment bilan aloqasi boʻlmagan holda olib qarashgan. Natijada ele­

mentlar orasida uzviy bogʻlanish borligini topa olmaganlar. 

1872­yilga kelib koʻpgina elementlar kashf etildi va endilikda 

ularni ma’lum tartibga soluvchi jadvalga ehtiyoj tugʻila boshladi. 

60 ta elementni oʻz ichiga olgan elementlarning atom massalarining 

ortib borishi boʻyicha, ularning xossalarining davriy takrorlanishi 

qonuniga asoslanib tuzilgan rus olimi D.I.Mendeleyevning jadva­

li  koʻpchilik  tomonidan  ma’qullandi.  D.I.  Mendeleyev  tabiatning 

muhim  qonuni  boʻlgan  kimyoviy  elementlarning  davriy  qonunini 

quyidagicha ta’riflaydi: oddiy moddalar (elementlar)ning xossala­

 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

56

ri, shuningdek, elementlar birikmalarining shakl va xossalari ele­

mentlarning atom ogʻirliklariga davriy ravishda bogʻliqdir.

Hozirgi  kunda  davriy  jadvalda  118  ta  element  mavjud  (2.8­ 

rasm). Bu elementlarning koʻpchiligi inson organizmidagi har bir 

a’zoda boʻlib, ma’lum funksiyalarni bajaradi.

Davriy jadvaldagi har bir gorizontal qator davr deb ataladi. Ular 

1 dan 7 tagacha boʻladi. Birinchi davrda faqat 2 ta element mavjud – 

vodorod (H) va geliy (He). Ikkinchi davrda esa 8 ta element mavjud, 

uchinchi davrda ham 8 ta element joylashgan. Toʻrtinchi davrda 18 

ta  element,  beshinchi  davrda  ham  18  ta  element  bor.  Oltinchi  va 

yettinchi davrda 32 tadan elementlar joylashgan.