Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

2.10. Vodorod bog‘lanish 

Vodorod atomi tutgan qutbli molekulalar kislorod, azot, ftor va shu 

kabi kuchli elektromanfiy atomlar bilan kuchli dipol – dipol ta’sirlan­

ishga kirishadi. Vodorod bogʻ deb ataladigan tortishishning bunday turi 

qisman musbat qutblangan H atomi va boshqa molekuladagi qisman 

---

Tibbiy kimyo / 1  

53

manfiy zaryadlangan azot, kislorod, ftor va shu kabi atomlar orasida 

sodir boʻladi. Vodorod bogʻ kovalent molekulalar orasidagi moleku­

lalararo  ta’sirlanish­  dir.  Ular  DNK  va  oqsillar  kabi  biomolekulalar 

strukturalari shakllanishi uchun muhim omillardan biridir.

Odatda, vodorod bogʻlanish nuqtalar bilan belgilanadi. Shunday 

qilib,  elektrmanfiyligi  katta  boʻlgan  element  atomi  bilan  vodorod 

atomi orasida vujudga keladigan ikkinchi darajali kimyoviy bogʻla­

nish  vodorod  bogʻlanish  deb  yuritiladi.  Lekin  bu  bogʻlanishning 

energiyasi uncha katta emas. Masalan, kimyoviy bogʻlanishlarning 

asosiy turlarining mustahkamligi 20­230 kkal/mol ga teng boʻlgan 

holda, vodorod bogʻlanishning mustahkamligi 5­ 8 kkal/molni tash­

kil qiladi. 

Vodorod  boʻlanish  modda  molekulalarining  assotsilanishida, 

moddalarning kristallanishida, erishida, kristallogidratlar hosil qil­

ishida, elektrolitik dissotsilanishida muhim rol oʻynaydi. 

Vodorod  bogʻlanish:  molekulalararo  va  ichki  molekular 

vodorod bogʻlanish turlariga boʻlinadi.

Yuqorida koʻrilgan hamma vodorod bogʻlanish molekulalararo 

vodorod  bogʻlanish  (MVB)  deyiladi.  Ichki  vodorod  bogʻlanishga 

orto – nitrofenol molekulasidagi bogʻlanishni misol qilish mumkin. 

Shu  bilan  birgalikda  ionlararo  vodorod  vodorod  bogʻlanish  ham 

mavjud:[HF

2

]

­

ionida [F…H – F] (E

bogʻ

 = 80kJ);