Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

9.7. Qondagi bufer sistemalar

Arterial qonning pH koʻrsatkichi normada 7,36 ga teng boʻladi. 

Agar pH ­ 6,8 dan past yoki 8,0 dan koʻtarilsa, hujayralar kerakli 

darajada faoliyat koʻrsata olmaydi va bu holat oʻlimga olib keladi. 

Organizm hujayralarida uzluksiz ravishda hujayra metabo­

lizmining oxirgi mahsuloti sifatida CO

2 

hosil boʻladi. CO

2 

ning bir 

qismi  oʻpka  giperventilatsiyasi  orqali  chiqarib  yuborilsa,  qolgan 

qismi qon zardobi, soʻlak kabi eritmalarda erib karbonat kislotaga 

aylanadi. Kuchsiz kislota hisoblangan karbonat kislota, bikarbonat 

HCO

3

­ 

va H

3

O

+ 

hosil qilib ionlanadi. HCO

3

­ 

anionning asosiy qismi 

buyrakka yetkaziladi va u yerda tanadagi suyuqliklar buferi H

2

CO

3

/ 

HCO

3

­ 

tarkibiga kiradi. 

CO

2

(g) + H

2

O(s) ↔ H

2

CO

3

(e) + H

2

O (s) ↔ H

3

O

+

(e) + HCO

3

-

(e)

H

3

O

+ 

ning organizm suyuqliklaridagi ortiqcha miqdori HCO

3

­

 

bilan reaksiyaga kirishsa, OH

­ 

ning ortiqcha miqdori karbonat kislo­

ta bilan ta’sirlashadi:

H

2

CO

3

 + H

2

O ← H

3

O

+ 

+ HCO

3

­

Muvozanat reagentlar hosil boʻlish tomoniga siljiydi. CO

2 

ning 

qondagi parsial bosimi normadan pasaygani uchun, H

2

CO

3 

karbon­

at kislota CO

2 

va H

2

O hosil qiladi. Bunda H

3

O

+

 kamayadi va pH 

koʻtariladi. 

---

Tibbiy kimyo / 1  

229

Organizmda  kislota­asos  doimiyligini  saqlash  uchun  barcha 

bufer  sistemalar  ishtirok  etadi.  Ularning  oʻzaro  ta’siri  muvozanat 

holatida boʻladi. Har qanday bufer sistema komponentining konsen­

tratsiyasi buzilishi organizmning kislota asos holatiga ta’sir etadi. 

Qonning pH qiymati normada 7,36±0,05 ga teng. Turli kasalliklar 

oqibatida organizmda reaksiya muhitining kislotali tomonga oʻzga­

rishi ­ atsidoz, ishqoriy tomonga oʻzgarishi ­ alkaloz deb ataladi. At­

sidoz ham, alkaloz ham hayot uchun xavfli. pH ning normadan kam 

boʻlishi avvalo fermentlar faolligining susayishiga va hujayralarda­

gi reaksiyalarning normal borishini buzilishiga olib keladi, chunki 

har bir ferment pH ning ma’lum chegara qiymatida oʻz funksiyasini 

normal holatda bajaradi. Bubuzilish esa ba’zi kasalliklarning kelib 

chiqishiga sabab boʻlishi mumkin. Bir qator kasalliklarda odam or­

ganizmida kislota­ishqor muvozanati buzilishi roʻy beradi. Masalan, 

diabetning ogʻir turida atsidoz, jigar serrozida ­ alkaloz kuzatiladi. 

Turli biologik suyuqliklarda pH ni aniqlash tibbiyot amaliyoti­

da zarur omillardan hisoblanadi.9.8­jadvala qonning pH koʻrsatki­

chi oʻzgarishiga olib keladigan ba’zi sharoitlar va bir necha davo­

lash usullari keltirilgan. 

9.8-jadval