Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

17.7. Membrana potensiali

Membrana potensiali – membrananing ikki tarafida, ionlar kon­

sentratsiyasining farqi hisobiga hosil boʻladigan potensial.

Odam organizmidagi biologik jarayonlar turli xil elek­

trokimyoviy hodisalar bilan bogʻliq. “Hujayra­atrof muhit” chega­

rasida har doim potensiallar ayirmasi mavjud. U tinch holat poten­

siali deyiladi. Hujayra ichida kaliy ionlari koʻproq va natriy ionlari 

kamroq boʻladi. Hujayradan tashqarida bunga teskari holat boʻladi. 

Hujayra membranasi orqali faqat kaliy ionlari oʻtib membrana tash­

qarisida musbat, ichkarisida esa manfiy zaryad hosil boʻladi. Shun­

ing natijasida hosil boʻlgan elektrostatik kuchlar musbat zaryadlarni 

chiqishini  davom  etishiga  toʻsqinlik  qila  boshlaydi  va  membrana 

chegarasida  tinch  holat  potensiali  hosil  boʻladi.  Turli  toʻqimalar 

hujayralari uchun bu potensial qiymati turlicha: asab toʻqimalarida 

60–80 mV, mushak toʻqimalarida – 80–90 mV, yurak mushaklari­

da  90–95 mV boʻladi. Shu qiymatlarning oʻzgarishi ionlarning hu­

jayradan oʻtish tartibini oʻzgarishiga olib keladi. 

Harakat  potensiali  –  ma’lum  ta’sir  ostida  Na

+

 ionlarini hujayra 

ichiga, va K

+ 

ionlarini hujayradan tashqariga harakatlana boshlashi hi­

sobiga vujudga keladigan membrana potensialidir (17.14­rasm). Ya’ni 

qoʻzgʻatuvchi ta’sirida membrananing ionlarni oʻtkazish xususiyatini 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

402

oʻzgarishi natijasida tinch holat potensial qiymati oʻzgaradi. Bu holat 

ion kanallarining aktivlanishi va inaktivlanishi hisobiga roʻy beradi. 

 

17.14. rasm. Membrana potensiali tinch holat va harakat