Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Yodometrik titrlash usuli

Titrimetrik  analizda  qoʻlla­

ni ladigan usullar orasida aniq na­

ti jalar beradigan usullardan biri 

yodometrik titrlash usulidir. Titr­

lashning ushbu oksidlanish­qay­

tarilish usuli dorivor preparatlar­

ni analiz qilishda, sanitariya­gigi­

13.3-rasm. Standart eritma

---

Tibbiy kimyo / 1  

295

yena va klinik analizda keng qoʻllanadi. Yodometrik titrlash usulida 

qaytaruvchilar hamda oksidlovchilar miqdorini aniqlash mumkin, 

bu esa titrimetrik analizda undan keng foydalanish imkonini beradi. 

Bu usul bilan eritmalarda aldegid va keton guruhlarni, atseton, xi­

non, antipirin, vodorod peroksid, suvdagi erkin xlor, mis (Il)­nitrit­

lar va boshqalami aniqlash mumkin. 

Yodometrik titrlash erkin yod I2 ning ion (I­) holdagi yoʻdgacha 

qaytarilishi bilan bogʻliq  boʻlgan qaytarilish jarayoniga: 

I

2

 +2e­→2I­

yoki  I­  ionlarini I2gacha oksidlanish jarayoniga asoslangan:

2I­ ­ 2e­→I

2

Qattiq holdagi (kristall) yod suvda kam eriydi. Shuning uchun 

standart eritma sifatida yodning KI dagi eritmasi ishlatiladi. Yod ka­

liy yodid eritmasida eriganda [I

3

] ­ kompleks ionini hosil qiladi.

I

2

 + I­ ↔ [I

3

]­

Erkin yod nisbatan kuchsiz oksidlovchi (qoʻngʻir sariq rang), 

uning turli foyizdagi eritmasi barcha apteka qutilarida  boʻladi, an­

ioni I­ esa – (rangsiz) kuchli qaytaruvchidir.

Yodometrik titrlash usulida qaytaruvchilar miqdorini aniqlash 

uchun toʻgʻri titrlash hamda qayta titrlash usullaridan foydalaniladi. 

Oksidlovchilar miqdorini aniqlash uchun esa almashinish usulidan 

foydalaniladi. 

Qaytaruvchilar  miqdorini  ­  toʻgʻri  titrlash  usulida    aniqlash 

uchun yoʻdning standartlangan eritmasidan foydalaniladi: 

C

6

H

8

O

6

 + I

2

→  C

6

H

6

O

6

 + 2HI

Bu reaksiyada askorbin kislota C

6

H

8

O

6

  qaytaruvchi  –  tek­

shirilayotgan modda, I

2

  –  standart  eritma  u  oksidlovchi.  Toʻgʻri 

titrlash  usulidayoʻdning  standart  eritmasi  byuretkaga  solinadi  va 

tomchilab askorbin kislotaga quyiladi, ekvivalent nuqtaga yetgan­

da  jarayon  toʻxtatilib,  askorbin  kislota  (qaytaruvchi)ning  miqdori 

aniqlanadi. Bu usulda ekvivalent nuqtani aniqlash uchun kraxmal 

– indikator vazifasini bajaradi. Kraxmal kolbadagi tekshirilayot­

gan askorbin kislota eritmasiga qoʻshiladi. Bunda kolbadagi eritma 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

296

rangsiz  boʻladi. Reaksiya tugaganda kolbadagi eritmada askorbin 

kislota  toʻliq  reaksiyaga  kirishib,  rangsiz  C

6

H

6

O

6

  ni  hosil  qiladi, 

soʻngra kolbaga tushgan bir ikki tomchi yod eritmasi kraxmal bi­

lan toʻq koʻk rangli adsorbsion kompleks birikma hosil qiladi. Bu 

holat reaksiya tugaganini bildiradi. Odam organizmi uchun muhim 

ahamiyatga  ega    boʻlgan  askorbin  kislota  miqdori  ekvivalentlar 

qonuni asosida hisoblab topiladi.

Iodometrik titrlashdagi almashinish usulida ion holatdagi iod 

eritmasidan foydalaniladi. KI eritmasidagi ion holatdagi iod qayta­

ruvchi  boʻlib, uning eritmasi yordamida almashinish usulida oksid­

lovchilarning  miqdori aniqlanadi. Oksidlovchilarning KI ga ta’siri 

natijasida ekvivalent miqdorda molekular yoʻd ajralib chiqadi: 

H

2

O

2

 + 2KI + H

2

SO

4

  =  K

2

SO

4

 + I

2

 + 2 H

2

O

Ajralib chiqqan iodni yorugʻlik kam tushadigan idishga yigʻib 

olinadi.  Ushbu  yoʻd  standartlangan  natriy  tiosulfat  eritmasi  bilan 

titrlanadi:

2Na

2

S

2

O

3

 + I

2

 = Na

2

S

4

O

6

 + 2 NaI

Shunday qilib, oksidlovchining miqdori ajralib chiqqan I2miqd­

origa  ekvivalent    boʻlgan  Na

2

S

2

O

3 

hajmiga  koʻra  hisoblanadi.  Bu 

jarayonda ham kraxmal indikator  boʻlib, birinchi reaksiyada ajra­

lib chiqqan yod hisobiga eritmani koʻk rangga boʻyaydi. Ikkinchi 

reaksiyada esa  molekular yod ion holatga oʻtadi va natijada eritma 

toʻliq rangsizlanadi.

Yod eritmasi pangli  boʻlgani uchun uning oʻzi indikator vazi­

fasini  bajarishi  mumkin.  Maslan,  titrlash  uchun  olingan  (konsen­

tratsiyasi noma’lum  boʻlgan) Na

2

S

2

O

3

 ning eritmasi toʻliq titrlanib  

boʻlganda, titrlanayotgan suyuqlik bir tomchi yod eritmasi qoʻshili­

shi bilan och sariq tusga kiradi. Demak, bunda ham xuddi xromato­

metrik va permanganatometrik usullardagi kabi indikator ishlatmay 

titrlashni olib borish mumkin. Lekin yodning titrlash oxirida nama­

yon  boʻladigan rangi bilinar­bilinmas  boʻlishi sababli ekvivalent 

nuqtaning  aniqlanishini  qiyinlashtiradi.  Shuning  uchun  indikator 

sifatida yod uchun nihoyatda sezgir reaktiv ­ kraxmal eritmasi ish­

---