Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Eritmalarga misollar

Tur

Misol

Erigan modda

Erituvchi

Gazli eritma

Gaz ichida gaz

Havo

Kislorod(gaz)

Azot(gaz)

Suyuq eritmalar

Suyuqlik 

ichida gaz

Gazlangan suv

Karbonat angidrid (gaz) Suv(suyuq)

Navshadil spirti Ammiak(gaz)

Suv(suyuq)

Suyuqlik

 eritma

Sirka

Sirka kislota(suyuq)

Suv(suyuq)

Suyuqlik qattiq 

Dengiz suv

Osh tuzi (qattiq)

Suv(suyuq)

Yod

Yod(qattiq)

Etanol(suyuq)

Qattiq eritmalar

Qattiqda qattiq 

Jez

Rux(qattiq)

Mis(qattiq)

Poʻlat

Uglerod(qattiq)

Temir(qattiq)

---

Tibbiy kimyo / 1  

165

Suv tabiatda eng koʻp tarqalgan erituvchilardan biri hisoblana­

di. Bir molekula suvda 1ta kislorod atomi 2ta vodorod atomi bilan 

bogʻlangan.

Kislorodning  elektromanfiyligi  vodorodnikiga  nisbatan  katta 

boʻlgani sababli O – H guruhda qutbli boʻglanish vujudga keladi. 

Kislorod qisman manfiy (δ­), vodorod atomi esa qisman musbat (δ+) 

zaryadlanadi. Suv molekulasi burchak shaklga ega. Suv molekulasi 

qutbli boʻlgani uchun u qutbli erituvchidir. 

Vodorod  bogʻlar  hisobiga  suv  molekulalari  oʻzaro  birlashib 

turadi. 7.2­rasmda suv molekulalarining tuzilishi koʻrsatilgan.

Suvning bir molekulasidagi vodorodi va ikkilamchi molekulasidagi 

kislorod orasida vodorod bog‘lanish mavjud

Nisbatan manfiy 

zaryadi 0

Nisbatan musbat 

zaryadi H

Vodorod 

bog‘

7.2-rasm. Suv molekulasining tuzilishi 

Suv molekulalari orasidagi vodorod bogʻlar nuqtalar bilan koʻr­

satilgan. Vodorod bogʻlanish kovalent va ion bogʻlanishga nisbatan 

kuchsiz boʻlsa ham, suv, oqsillar, uglevodlar va DNK kabi biologik 

faol birikmalarda muhim rol oʻynaydi. 

  Kattalar  organizmida  suv  oʻrtacha  60%,  chaqaloqlarda  75% 

gacha  boʻladi.  Odam  organizmidagi  suvning  60%ni  hujayra  ichi­

dagi  suyuqliklar,  qolgan  40%  hujayra  tashqarisidagi  suyuqliklar, 

toʻqimalar va qon plazmasi suyuqlarini oʻz ichiga oladi. Bu tashqi 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

166

suyuqlik hujayra va qon aylanish tizimi oʻrtasida oziqa va chiqindi­

larning aylanishini ta’minlaydi. 

Bir kunda 1500–3000 ml suv buyrak orqali siydik koʻrinishi­

da, terlash orqali, yengil nafas chiqarish, oshqozon ichak yoʻllari 

orqali yoʻqotiladi. Agar, organizm suyuqligining 10% ni yoʻqotsa, 

kattalarda kuchli suvsizlanish kuzatiladi; 20% suyuqlikni yoʻqotish 

oʻlimga  olib  kelishi  mumkin.  Agar  yosh  bolaning  organizmida­

gi  umumiy  suyuqlikning  5–10%  yoʻqolsa,  u  ogʻir  suvsizlanishga 

chalinadi.

Organizmdagi  yoʻqotilgan  suv  suyuqlik  ichish,  oziq­ovqat 

mahsulotlari va tana hujayralarida suv ishlab ajralishi bilan boradi­

gan metabolik jarayonlar yordamida tiklanadi.