Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик



Download 56,4 Mb.
bet56/210
Sana26.02.2022
Hajmi56,4 Mb.
#470048
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   210
Bog'liq
Xoliqov 2018 yil ТИББИЙ БИОЛОГИЯ

Онтогенез механизмлари
Ривожланиш биологиясининг муҳим вазифаларидан бири – бу дастлабки ҳужайрадан қандай қилиб бир-биридан, аксарият ҳолларда, тубдан фарқ қилувчи ҳужайралар ҳосил бўлиши сир-асрорларини ва дифференциацияланишжараёнининг умумий қонуниятларини ўрганиш ҳисобланади. Дифференциациялланиш ривожланишнинг барча босқичларида рўй беради.
Организмни ташкил этган турли—туман ҳужайраларнинг манбаи—уруғланган тухум ҳужайра—зигота ҳисобланади. Зигота ўз табиатига кўра келгусида организмнинг ҳар хил сифатдаги ҳужайраларини (улардан ташкил топган тўқима ва аъзоларни) бера оладиган хусусиятга эга бўлган ҳужайра бўлганлигидан ҳам утотиопотент ҳужайра ҳисобланади. Зиготанинг бундай тотиопотентлилиги, яъни уруғланган тухум ҳужайранинг бир хил генетик хусусияти бир неча бор бўлинишдан сўнг сусаяди ва кейинги бўлинишларда бошқача сифатдаги ҳужайра ҳосил бўлишини тақозо этади. Бу ҳолат шу бўлинаётган ҳужайрадаги рўй берганфарқланиш(дифференциацияланиш)нинг натижаси ҳисобланади. Дифференциацияланиш натижасида одам организмида 200 дан ортиқ махсуслашган ҳужайралар ҳосил бўлади.
Дифференциацияланишнинг ҳисобига ҳужайранинг тузилиши ва функционал хусусиятлари ўзгаради, масалан: нерв ҳужайралари нерв импульсларини ўтказиш хусусиятига, безларнинг ҳужайралари эса шира ажратиш хусусиятига эгабўлади. Бошқача айтганда, дифференциацияланиш жараёнида ҳужайралар махсусланади.Дифференциацияланиш тирикликнинг барча даражаларида (молекула,ҳужайра, тўқима, аъзо, организм ва бошқаларда) кузатилади. Молекуляр даражадаги дифференциацияланишга сплайсинг—(а-РНК дан интронларни олиб, экзонларни тикиш ) ва а-РНК ҳамда оқсиллар процессинги (а-РНК ва оқсиллар тузилишини ўзгартиришига олиб келувчи реакциялар йиғиндиси) мисол бўлади.Сплайсинг ҳам процессингнинг битта шакли ҳисобланади.
Дифференциацияланишга ҳар хил нуқтаи—назардан қараса бўлади, масалан:
а) Биокимёвий дифференциацияга ҳужайра ўзига бир ёки бир неча махсуслашган синтез йўналишини танлайди(миоглобин, гемоглобин ва бошқалар).
б) Морфологик дифференциацияланишда эса ҳужайралар махсус тузилиш ва шаклга эга бўладилар.
в) Функционал дифференциацияланишда – мускул ҳужайралари қисқарувчанлик, нерв ҳужайралари—нерв импульсларини ўтказиш хусусиятига эга бўлади;
Дифференцияцияланишнинг бош омили бошланғич эмбрионал ҳужайралар цитоплазмасидаги фарқлар ва қўшни ҳужайраларнинг махсус таъсири бўлган -индукция ҳисобланади.Дифференциацияланишга гормонлар ҳам таъсир қилади, аммо шунга қарамасдан дифференциацияланишнинг ҳамма омиллари тўлиқ маълум эмас, дифференциацияланиш қайтмас жараёндир.Дифференцияцияланиш омиллари таъсирида детерминация юзага келади, бунда дифференциациялашнинг ташқи белгилари юзага чиқмаганда, тўқималарнинг кейинги ривожланиши дифференциацияланиш омилларига боғлиқ бўлмаган ҳолда давом этади. Детерминациялашган ҳужайраларда турғун ички ўзгаришлар бўлиб, уларни ва уларнинг авлодларини эмбрион ҳужайраларидан фарқланишига олиб келади, бу эса махсуслашган ҳужайралар ривожланишини белгилаб беради.



Download 56,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   210




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish