77
билинади.
1ўон
кўп окданда ҳарорат бирданига пасайиб, нормал,
ҳатто субнормал даражага тушади, беморнинг ранги оқариб, та-
хикардия ва гипотония бошланади. Жуда куп қон кетганида коллапс
ва геморрагик шок ҳолати юз беришн ва баъзан бемор ;улиб
ҚОЛИШИ мумкин. Ичакдан қон кетгач, куп утмай беморнинг ичи
келса, ахлат билан аралашган ва ҳали узгармаган қон ёки қон
лахтаси кузга ташланади. Агарда бир неча соат утгач беморнинг ичи
келса ахлат қўнгир ёки қора рангда булади.
Корин тифининг энг хавфли асорати ичак деворининг тешили-ши
ёки ёрилиши (перфорақия) касалликнинг 3—4 хўафталарида
беморларнинг 0,5—1,5 фоизида учрайди. Ичак перфорақияси қорин
тифи огир ўтгандагина эмас, балки енгил хилларида ҳам учрайди.
Кўпинча ингичка ичакнинг кўр ичакка якин 24—30 см қисмида
жойлашган яралар ёрилади. Метеоризм булиши, перистальтика
тезлашиши, беморнинг қалтис ҳаракат қилиши, қаттиқ йуталиши,
қор,инни қупол пайпаслаш ва бошқалар ичак перфорақиясига са-
баб.
булиши мумкин. Бемор тиф ҳолатнда карахт булиб ётганлиги
сабабдан ичак ёрилганда баъзан қоринда огриқ сезмаслиги мумкин.
Меъда ва ўн икки бармоқ ичак яралари ёрилгандагига ухшаб қоринда
тусатдан қаттиқ огриқ пайдо булмаслиги мумкин. Шунинг учун бемор
қоринда андек орриқ сездими, бунга дарҳол аўамият бермоқ зарур.
Ичак ёрилган соҳада, яъни қориннинг унг томонида-ги пастки
қисмида қорин девори мускуллари қисқариб, таранг тор-тиб туради.
Бу ичак перфораииясининг энг муҳим симптомидир. Купинча
Блюмберг — Шеткин симптоми аниқланади. Баъзан ичак
перфорадияси огир коллапс юз беришига сабаб булади. Қорин
текширилганда жигарга хос бугиқ товуш йуқолиб, аниқлан-майдиган
булиб қолади. Кўориннинг унг томони нафас ўа-ракатларида
иштирок этмайди. Рентген билан текширилганда қо-рин бушлигида
ҳаво борлиги аниқланади. ўарорат бирданига пасайиб, томир уриши
(пульс) тезлашади (минутига 120 мартага етади ва бундан ортади).
Ҳар
2—3 соат оралаб қон текширилиб турилса лейкоқитлар сони
купайгани аниқланади (масалан, олдин 1 мм да 4,5—5 минг булса.
бир қанча вақтдан кейин 6—6,5 гача купайиши мумкин). Лейкоқитлар
сонининг озгина купайиши ҳам ичак ёрилишини аниқлашда жуда
муҳим роль уйнайди.
Ичак ёрилгани аниқ булгач, дарҳол бемор операқия қилинади.
Бундай беморларни машинада ташиш мумкин эмас. Шу сабабдан
қорин тифи билан огриган беморлар даволанадиган касалхонада
операқия блоки булиши шарт.
Перфорақиядан сунг дарҳол операқия қилинмаса, бир неча соат
ичида перитонит бошланиб унинг симптомлари якдол курина-ди.
Аввало беморнинг афти-башараси узгаради; тааез пурросгаНса кузга
ташланади. Кайта-қайта қусиш ва хиқичоқ тутиш беморни ҳолдан
кетказади, қорин қаттиқ оррийди. Перкуссия қилинганда жигарга хос
бугиқ товуш йуқолгани, қианоз, метеоризм, 1ипертермия ёки
гипотермия, лейкоқитоз борлиги аник/шнади. Шуни алоҳида
таькидлаш керакки, бу симптомлар қорин бушли-
78
ридаги яллигланиш жараёни анчагина авж олганидан сунггина
маълум беради ва бу даврда беморни операқия қилиш вақти ку-
пинча кечиккан булади. Ичак тешилган пайтдак бошлаб ҳисобла-
ганда 6 соат давомида бемор операқия қилинса, уни сақлаб қолиш
мумкин булади. Шу фурсат утганидан кейин қилинган операқия
купинча наф бермайди.
Инфекцион-токсик шок корйн тифининг энг зурикдан даври-да
беморларнинг 0,5—0,7 фойзида учрайди. Бунда ҳарорат бир-данига
пасайиб, бемор қаттиқ терлайди, тахикардия, гипотония, олигурия,
кейинроқ анурия, қианоз, ҳарсиллаш ҳодисаларн кури-лади.
Инфекцион-токсик шокка тромбоқитопения, фибриногенемия,
протомбин муддатининг узайиши характерлидир. Бу асорат бош-
ланишидан олдин ҳарорат одатда жуда баланд Куўарилади (ги-
пертермия) ва марказий нерв системаскнинг захДрланищ аломат-лари
пайдо булади (нейротоксякоз). Инфекцион-токсик шок бемор қонига
бирданига куп миқдорда тиф бактериялари ва токсиндари. тушиши
натйжасида юз беради. Қонга куп бактериал антигеилзр тушишига
жавобен жуда кучли иммунреакция бошланиб, моно-нуклеар —
фагоқита р система ночор ҳолга тушнб ҚодЯди, қонда гепарин ва
гистамин купаяди.
Инфекцион-*оксик шок юз берганда дарҳол тегишли даво-чо-
раларини куриш керақ Акс ҳолда бемор нобуд булиши мумкин.
Юқорида қайд қилинган асоратлар, яъни ичакдан қон кетиши.
ичак ёрилиши ва инфекцион-токсик шокдан ташқари, корин тифи-да
деярли ҳамма органларда турлича асоратлар учраши мумкин.
Уларнинг бир кисми тиф бактерияси ва токсини таъсирида бош-
ланса. бошкалари ҳар турли сапрофит бактериялар таъсирида пайдо
булади.
Қорин тифининг шу хилдаги асоратларидан муҳимлари ҳақи-да
кисқача тухтаб утамиз.
Пневмония асосан аҳволи огир беморларда учрайди. Бемор узоқ
вақт уринда ётганлиги туфайли гипостаз бошланиб, балгам чкдиб
кетишининг қийинлашиши, упкада қон айланиши ва газлар
алмашинувининг қийинлашиши, ҳар хил сапрофит микробларнинг
кўпайиши пневмония бошланишига сабаб булади. Баъзан қорин тифи
микробларининг узи ҳам пневмонияга сабаб булиши мумкин
(пневмотиф). Бундай хрлларда беморнинг балрамидан тиф мик-
робларини ажратиб олиш мумкин булади. Баъэан плеврит пайдо
булади. Камдан-кам ҳиқилдоқда яра пайдо булиши ва оқибатда
беморнинг овози бугилиб қолиши мумкин (ларинготиф).
Диагностикаси. Қорин тифини касалликнинг биринчи ҳафтаси
давомида аниқлаш осон эмас. Лекин бу касалликни барвақт аниқ-лаш
унга қарши курашиш учун жуда муҳим аҳамиятга эта. Беморни
синчиклаб текшириш, касаллик энди бошланиб келаётган Даврда
куриладиган ҳамма симптомларни топиш ва уларни бир-бирига
чогиштириб, мулоҳаза билан чуқур таҳлил қилиши даст-лабкиўдиагноз
тўгрисида бир фикрга келиш учун имкон беради.
79
Вир неча кун (3—5 кун) давомида бемор ҳарорати кундан-кунга
кутарилиб бориб, интоксикақия аломатлари (бощ. оррири, уйь,у-
сизлиқ иштаҳа бурилиши, дармонсизлик) аниқланса ва беморни
текшириб курганда бирорта органда ҳарорат билан интоксикақия-га
сабаб буладиган индол узгариш топилмаса, бундай, ҳолларда қорин
тифини гумон қилмоқ мақсадга мувофиқ бу\лади. Шундай ўолларда
врач бемор билан суҳбатлашиб қорин тифини қандай вазиятда
юқтириш мумкин экани ҳақида қушимча эпидемиологик маълумотлар
туплаши керақ
1ўорин тифи роса авж олган даврда диагноз учун муҳим симп-
томлар пайдо булади ва уларнинг йигикдисига суяниб, диагноз
қуйиш анча осонлашади. Кўнни текширганда лейкопения, нейтро-
пения ва нисбий лимфоцитоз аниқланса, қоркн тифи диапнози анча
ойдинлашади.
Қорин тифи гумон ҚИЛИНИШИ биланоқ ундириб куриш учун
дарҳол бемор венасидан қон олиб, уни лабораторияга юбориш зарур.
Гемокультура олиш учун бемор дарорати юқори булган вақтда
асептика қоидаларига риоя қилган ҳолда вена томиридан 5—10 мл
қон олиб, 10—20 фоизини ут суюқлиги ташкил қиладиган 50— 100
мл миқдоридаги бульонга ёки Рапопорт ,озуқасига экилади, бунда
озиқ муҳитининг микдори экиладиган қон миқдоридан 10 баравар куп
булиши керақ Зарурият булганда суяк кумигини ҳам экиш мумкин.
Касалликнинг 2—3-ҳафталаридан бошлаб беморнинг ахлати ва
еийдигини экилади. Бемор к;онида, суяк кумигида ва бошқа
материалларда қорин тифи бактериясига мансуб антиген борли-гини
иммунофлюоресқент метод ёрдамида ҳам аниқланади. Бу метод
қорин тифини барвакт аниқлашда жуда катта аўамиятга эгадир.
Утган асрнинг охирларидан бошлаб то яқи-н йилларгача кенг
раем булган Видал реакцияси ҳозир деярли қулланилмаяпти. Унинг
урнига охирги йилларда эгри гемаггютинация реакцияси (Э.Г.А.Р.)дан
кенг фойдаланилмокда. Бу реакция учун эритро-қитлардан
тайёрланган диагностикумлар (О, Н) дан фойдалани-лади ва буларни
касалликнинг 4—7-кунларидан бошлаб ишлатиш мумкин. Реакция
1:200 ва бундан куп булганда у ижобий деб ҳи-собланади. Бактерия
ташувчиларни аниқлашда бу реакция VI антиген-билан қуйилади.
Дифференқиал диагностикаси. Қорин тифини тошмали тиф,
грипп, бруқеллёзнинг уткир-септик хили, сует ифодал-анган симп-
томлар билан утаётган пневмония, сепсис, лимфогранулематоз,
милиар силдан ажратиш ва фарқлаш керақ
Тошмали тиф бит орқали юқади, у купинча уруш даврида,
очарчилик йилларида, аххзли турмуш шароити ночор булган ма-
ҳалларда тарқалади. Тошмали тиф билан-огриган беморнинг юзи,
кузи қизарган булади, унда купинча эйфория хрлати аниқланади,
касалликнинг 5-куни баданида розеола ва петехиялардан иборат
80
бирталай тошма пайдо булади. Периферии қонда лейкоқитоз
анщланади. Специфик лаборатория усуллари масалани узил-ке-сил
ҳал қилади.
Гриппда иситма, интоксикақиядан ташқари касалликнинг 2— 3
кунларидан бошлаб тумов аломатлари пайдо булади, жигар ва талоқ
катталашмайди. Иситма узоги билан 5—6 кун давом этади.
Бруқеллёзнинг уткир септик шаклида бемор қайта-қайта эти увишиб,
қалтирайди, жуда куп терлайди (ички кийимини бир не-ча марта
узгартиришга турри келади), узоқ вақт ҳарорат юкрри булишига
қарамай, беморнинг умумий аҳволи унча ёмонлашмай-ди, буйин,
қултик ости, чов лимфа тугунлари катталашган булади. Энг муҳими
бруқеллёз купинча ҳайвонлар ва улардан олина-диган маўсулотлар
(гушт, сут) билан ишлайдиган одамларда уч-райди. Райт, Хеддльсон,
Бюрнэ реакциялари қуйиб курилганида ижобий натижа олинади.
Пневмония одатда бирданига бошланади, бемор тез-тез нафас
олади, қонда лейкоқитоз ва нейтрофилёз аниқланади. Қорин ти-фида
жигар ва талоқ катталашади.
Кўрин тифини сепсисдан фарқлашда *аввало ҳарорат эгри чи-
зигига эътибор берилади. Сепсисга гектик ёки интермиттенс ку-
ринишидаги хўарорат чизири характерлидир. ўайта-қайта эт увишиб,
қалтираш, тахикардия, лейкоқитоз, нейтрофилёз ҳам сепсис-га хос
симптомлардир.
Лекин
масалани
узил-кесил
ҳал қилишда
бактериологик ва серологик текшириш усуллари асосий уринда
туради.
Лимфогранулематозда ҳам лейкопения, талоқнинг катталаш-гани
аниқланади, ҳарорат эгри
ЧИЗИРИ
тулқинсимон ва шу билан бирга
қорин тифидагига ухшаш булиб чиқади. Лимфогранулематозда
булардан ташқари нейтрофилёз, лимфа тугунларининг кат-талашгани
аниқланади. Қорин тифида қулланиладиган бактериологик ва
серологик текшириш усуллари қайт%-қайта манфий натижа
бераверади.
Кнорин тифини милиар силдан фарқлаш анча мушкул. Милиар
сил бошланишида упкада ҳатто рентгенограммада ҳам узгариш-лар
аниқланмайди. Милиар силда бемор лаблари ва бурни куким-тир
тусга кириб, тез-тез нафас олади. 1ўонда эозинофиллар борлиги
аниқланади, нейтрофилёз топилади. Рентгенологик текшириш қай-та-
қайта утказилганида ниҳоят тегишли узгаришлар аниқланади. Қорин
тифига специфик булган лаборатория усуллари (бактериологик ва
серологик усуллар) масалани узил-кесил ҳал қилади.
Паратиф А ва паратиф В. Юқорида айтганимиздеқ паратиф А ва
паратиф В ларнинг эпидемиологияси, патогенези ва патомор-
фологияси қорин тифидагидан фарқ қилмайди. Фақат паратиф-
ларнинг клиник утиши баъзи хусусиятларга эга холос.
Масалан, паратиф А нинг яширин даври қисқароқ (8—10 кун)
булади, У купинча тусатдан бошланади, баъзан тумов аломатлари
куринади. Беморнинг юзи ва кузлари қизариб, лабларига учуқ
тошади. Ҳарорат ҳар хил бу\лиши мумкин. Ҳарорат кутарил-
6
—36
81
, ганида купинча беморнинг эти увишса, пасайганида бемор терлай-ди.
Ҳар хил тошмалар (розеола, папула ва қизамиқдагига ухшаш
тошмалар) куринади, булар қорин тифидагига қараганда эртароқ
пайдо булади (4—7-куни). Интоксикақия уртача даражада була-ди,
қон текширилганда нормоқитоз ёки лейкоқитоз аниқланади. Паратиф
А купинча уртача орирликда утади. Баъзида эса орйр утиши ва
ичакдан к_он кетиши, ичак перфорақияси ва бронхопневмония,
холеқистит каби хавфли асоратлар учраши мумкин. Паратиф А да
реқидив купроқ учрайди.
Паратиф В да яширин давр 5—10 кун давом этади, баъзан
чузилиши мумкин. Бу касаллик купинча тусатдан бошланади. Бемор
эти увишиб, мускуллари оррийдй, терлайди. Интоксикақия, тумов ва
гастроэнтерит белгилари (қайт қилиш, ич кетиши) ку-рилади.
Интоксикақия 3—5 кундан сунг йуқолади. Ҳарорат ҳам узокда
чузилмайди. Х[ар хил тошмалар касалликнинг дастлабки куиларида
пайдо булади. Баъзи ҳолларда паратиф В орир утади ва беморларда
менингит, менингоэнцефалит ва септикопиемия аломатлари
курилади. Қонда нейтрофил лейкоқитоз аниқланади. Одатда паратиф
В 3—4 ўафта давом этади. Аммо баъзи лолларда касаллик қайта-
қайта реқидив бериши ва турли асоратлар пайдо булиши ҳисобига
бир неча ойгача чузилиши мумкин. '
Шуни алохдда таъкидламоқ керакки, паратиф А билан паратиф В
ни к/зрин тифидан фақат клиник симптомларига қараб аж-ратиш
мумкин эмас. Қорин тифи паратиф А ва паратиф В ларни фақат
бактериологик текширув натижаларига қараб бир-биридан ажратиш
мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |