Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМ СИНФЛАРДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИ ВА 
СИНФДАН ТАШҚАРИ ИШЛАР ЖАРАЁНИДА ХАЛҚ ЎЙИНЛАРИДАН 
ФОЙДАЛАНИШДА
 
Бекчанова З.Б.– бошланғич синф ўқитувчи, Сергили тумани 264-мактаб, 
Ўзбекистон. 
 
Аннотация:
Мақолада дарсда ва синфдан ташқари машғулотларда халқ ўйинларини 
ташкиллаштиришда қўлланилиши мумкин бўлган самарали усул ва воситалар кўрсатилиб, 
уларни дарсга тадбиқ қилиш йўллари илмий асосланган. 
Таянч сўзлар:
узлуксиз таълим, жисмоний тарбия ва спорт тўгараклари, жисмоний 
машқлар, волейбол машғулотларининг ўтказилиши.
Ключевые слова: 
образование, физическое воспитание и спортивные мероприятия, 
физические упражнения, волейбол обучение. 
Аннотация: 
В статье приведены эффективные методы и средства которыми можно 
воспользоваться при организации народных игр в урочных и в не урочных занятиях, также 
научно обоснованно пути внедрения их на уроках
. 
Annatation:
The article shows the effective methods and tools that can be used in the 
organization of folk games in the classroom and in extracurricular activities, and the ways to apply 
them in the classroom are scientifically based. 
Keywords: 
education, physical education and sports activities, physical exercise, volleyball 
training. 

---

ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
314 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
Жисмоний тарбиядан Давлат таълим стандарти талабларида ҳаракатли ўйинлар, 
хусусан, миллий халқ ўйинларидан фойдаланишда таълимнинг турли методларини қўллашга 
алоҳида эътибор қаратилган. Уларни дарс мавзуси, табиати ва ўқувчилар жамоаси 
имкониятларига қараб самарали ва сифатли қўллаш ўқитувчининг замонавий педагогик 
технологиялардан фойдаланишдаги савияси ва малакасига боғлиқдир. 
Дарсни бошлаш, ўтказиш ва якунлашда ўқитувчидан бир қатор самарали усул ва 
методлардан фойдаланиш талаб қилинади. Буларнинг бошида – ўқувчиларни амалий 
машғулотларга тайёрлаш методи туради. Тайёрлаш методини қўллашдан мақсад ўқувчилар 
навбатдаги машқлар учун организмни жисмоний машқларга мослаштирадилар. Бу 
ўқувчиларни ҳар томонлама тайёрласа, иккинчидан, уларни навбатдаги машқларга нисбатан 
қизиқиш ва интилишларини кучайтиради.
Тайёрлаш жараёнида ўқитувчи ўзаро суҳбат, мунозара услубидан фойдаланади. Бунда 
ўқитувчи маълум халқ ўйини ҳақидаги саволни ўқувчилар ўртасига ташлайди. Ўқувчилар бу 
халқ ўйини ҳақида ўзларининг билган маълумотларини айтадилар, саволари бўлса 
ўқитувчидан сўраб билиб оладилар. Маълумки, кўп халқ ўйинларини ўқувчилар болаликдан 
ўйнаганлари сабабли уларнинг кўпчилигига яхши таниш. Шундан келиб чиқиб, ўқитувчи 
ўқувчилар учун унча таниш бўлмаган, аммо қизиқарли, фаол амалий ҳаракатларни ўзида 
жамлаган халқ ўйинларини машғулот учун танлаб, саралаб олиши ҳам мумкин. Бунда 
ўқувчиларнинг қизиқиши, хоҳишлари ҳам инобатга олиниши зарур.
Бу вақтда тушунтириш услубидан фойдаланиш ҳам самара беради. Тушунтириш 
услубининг ўзи ўқувчиларнинг онги ва қалбида катта таассуротлар уйғотиши билан 
характерлидир. Тушунтиришни қуруқ ҳолда ташкил этмасдан, уни образли, турли 
кўргазмали воситалар, материаллар билан бойитиш мумкин. Айниқса, машғулотларда халқ 
ўйинларини ташкиллаштиришда бу услуб ғоят қўл келади. Чунки халқимизнинг миллий 
ўйинлари акс этган бир қанча бадиий фильмлар, саҳна асарлари, тасвирий санъат 
намуналари бор. Масалан, бадиий фильмлардан “Дилхирож”, “Тоғлик куёв”, “Чавандоз” 
каби телевизион асарларни мисол қилиш мумкин. Тушунтиришда агар ана шу асарлардан 
парчалар кўрсатилса ёки тасвирий санъат намуналари намойиш этилиб, улар ўқитувчи ва 
ўқувчилар ҳамкорлигида шарҳланса, бу фаолият ўқувчиларни халқ ўйинларининг амалий 
қисми учун тайёрлашда етакчи омиллардан бири бўлади.
Таълим услублари ичида энг тушунарлиси – намойиш этиш услуби ҳисобланади. 
Намойиш этишда ўғил ва қиз болаларнинг алоҳида, яъни гуруҳ тарзида ишлашларини ҳам 
ҳисобга олиш шарт. Айни жиҳатни эътиборда тутган ҳолда намойиш этиш методида 
ўқитувчи яна бошқа усулларни ҳам жорий этиши мумкин. Масалан, ўйин хусусиятидан 
келиб чиқиб, қиз болалар ўйналадиган айрим ўйинларда турли воситалардан 
фойдаланишлари мумкин.
Машғулотнинг мазмунини оширадиган услублардан бири бу мусобақадир. Ўқитувчи 
мусобақа услубининг мақсади, моҳияти ва вазифасини аниқ ҳис эта олиши керак. Мусобақа 
вазифаси – асосийлардан бўлиб, спортчи ва жамоаларнинг ғолиблигини аниқлайди. 
Ўринларни белгилайди. Спорт тайёргарлигининг даражасини баҳолайди. (1)

Ўқувчиларда амалий халқ ўйинлари воситасида шахсий сифатларни шакллантириш, 

уларда умуминсоний фазилатлар: ўғил болаларда жасурлик, ботирлик, қатъиятлилик, 
чапдастлик, мураккаб вазиятларда тўғри қарор қабул қилиш ва ҳаракатланиш, қизларда эса 
халқимиз хотин-қизларига хос нафосат, орасталик, гўзаллик, кучлилик ва матонатлилик 
хислатларини қарор топтириш усуллари ҳам жисмоний тарбия дарсларининг асосий 
мазмунини ташкил қилади.
Бунинг учун халқ ўйинларини танлашда ушбу жиҳатларга эътибор қаратиш, имкон 
қадар ўқувчиларда юқорида таъкидланган фазилатларни шакллантиришни қўзда тутувчи 
халқ ўйинларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Масалан, қизлар учун 
“Тўптош”, “Бештош”, ўғил болалар учун эса “Хўроз ўйини”, “Чавандозлар ўйини” кабиларни 

---