Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
309 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
misol bo‘la oladi.Bulardan tashqari, o‘quv jarayonining ichki o‘ziga xos qarama-qarshiliklari 
mavjuddir. O‘quvchilarning o‘zlashtirishi va ko‘nikmalar hosil qilishi bilan ushbu ehtiyojlarni 
qondirishning haqiqiy imkoniyatlari o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar bunga misoldir.Bunday 
qarama-qarshiliklarni turli pedagogik uslublar, shakllar, ko‘rgazmali vositalarni joriy etish orqali 
hal etish mumkin. 
Ta’lim-tarbiya jarayoni faqatgina bilimlar, ko‘nikma va malakalarni shakllantirib qolmay, 
balki o‘quvchi shaxsiga kompleks ravishda ta’sir etishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.Ta’limning tahlili 
bilan bir vaqtda axloqiy tarbiya vazifalari ham amalga oshiriladi, ya’ni o‘quvchilarda axloqiy, 
estetik, etik qarashlar, tasavvurlar va shunga muvofiq xatti-harakatlar,munosabatlar, ehtiyojlar 
sistemasi shakllantiriladi.Ta’limning tarbiyaviy vazifasi ob’yektiv jarayonni belgilangan maqsadga 
yo‘naltirganlik bilan belgilanadi. 
Har qanday axloqiy tarbiya ta’lim jarayonining borishiga ijobiy, foydali ta’sir 
ko‘rsatadi.Axloqiy tarbiya intizomga, uyushqoqlikka, faollikka undaydi va o‘z navbatida, ta’lim 
vazifalarini oson bajarish imkonini beradi. 
Ta’lim-tarbiya jarayoni uch qirralidir. 
1-qirrasi–bilim,ko‘nikma va undan keyin malakaga aylanish jarayoni. 
2-qirrasi-shaxsiy sifatlarni tarbiyalash. 
3-qirrasi-shakllangan xislatlarni mustahkamlash. 
Ta’limning bu jarayonlari yonma-yon amalga oshiriladi, deb yondoshish mumkin emas. Bu 
qirralar juda murakkab bog‘liqlikda bo‘ladi, biri boshqasining davomi sifatida yuzaga chiqadi. 
Albatta, axloqiy tarbiya jarayoni to‘g‘ri tashkil etilgan holatda ta’limning borishi jarayoniga ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Chunki bunday tarbiya intizom, uyushqoqlik, faollik va boshqa ko‘pgina fazilatni 
shakllantirish uchun shart-sharoit yaratadi. 
O‘quv jarayonini tashkil etish davomida talabalarning bir-birini to‘ldirib borish vositalarini 
qo‘llash ta’limni sifat jihatidan yangi darajaga ko‘taradi. Ta’lim o‘qituvchi bilan o‘quvchining 
o‘zaro didaktik hamjihatligisiz ta’limni amalga oshirib bo‘lmaydi.O‘qituvchi qanchalik faollik 
ko‘rsatmasin, agar bilimlarni o‘zlashtiradigan o‘quvchilarning o‘zida ongli faoliyat bo‘lmasa, 
haqiqatan ham ta’lim jarayoni amalga oshmaydi.Shuning uchun ta’lim jarayonida pedagog har ikki 
tomon faolligini ta’minlashi kerak.Ta’lim jarayonida o‘qituvchi bilan o‘quvchi muloqotlari muhim 
ahamiyatga ega. Ta’lim jarayonidagi muloqot o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi, o‘qish, o‘rganishga 
nisbatan ijobiy munosabatlarning shakllanishiga xizmat qiladi.O‘qituvchining o‘z faniga 
ishtiyoqmand bo‘lishi, o‘quvchilar bilan yaxshi munosabat o‘rnatishi, bir-biriga nisbatan o‘zaro 
hurmatni saqlashi, o‘quv jarayonida yordam qo‘lini cho‘zishi, o‘quvchilarning yutuqlari, 
muvaffaqiyatlari o‘qituvchi tomonidan o‘z vaqtida va adolatli baholanishi hamda og‘ir vaziyatlarda 
o‘zini tuta bilishi-bularning barchasi o‘zlashtirish jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘qituvchining 
mahorat bilan muloqot o‘rnatishi natijasida ta’limning tarbiyaviylik darajasi ortadi. 
Ta’lim va tarbiya faqatgina bir qolipdagi narsa emas, balki uni qurshab turgan muhit, 
ijtimoiy foydali mehnat, ommaviy axborot vositalari, jismoniy mashqlar va boshqa shunga o‘xshash 
darsdan tashqari mashg‘ulotlar yordamida ham amalga oshiriladi. 
Ta’lim jarayonining tarkibiy qismlari: 
-maqsadlilik 
-rag‘batlantirish 
-nazorat 
-to‘g‘ri yo‘lga solish 
-baholash bilimlaridan iborat. 
Ta’lim jarayonining ushbu tarkibiy qismlari pedagoglar va o‘qituvchilar oldiga maqsad 
qo‘yishdan tortib, ularni amalga oshirib natijalar keltirishiga qadar bo‘lgan hamjihatliklarning 
rivojlanishini aks ettiradi. Shu bilan birga, ta’limjarayonining ushbu tarkibiy qismlari pedagoglar va 
o‘quvchilarning hamjihatliklarni nazarda tutishi lozim. 

---