Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
335 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
ko‘rinishdagi faoliyatlari, ancha keng bo‘lgan nutqiy va fikriy imkoniyatlari bilan farqlanib (ajralib) 
turadilar[5,90].
 
Bu sinflarda to‘g‘ri o‘qishga o‘rgatish mustahkamlanadi va takomillashtiriladi. Bunda ovoz 
talaffuzini korrreksiyasiga doimiy e’tibor beriladi. Ifodali o‘qish elementlari (intonotsiya, mantiqiy 
urg‘u, temp) ustida olib borilayotgan ish davom ettiriladi. Ovoz chiqarmasdan (ichida) o‘qish 
tezligini oshirishga e’tibor beriladi, chunki o‘qishning bu turi kitob bilan bo‘lgan muloqotning 
asosiy ko‘rinishi hisoblanadi. Avvalgidek, ongli ravishda mustaqil kitob o‘qishni rivojlantirish 
dolzarb masala bo‘lib qoladi. Chunki o‘quvchilarning ongli mustaqil o‘qish bo‘yicha malakalari, 
yanada kengroq va murakkabroq materialni tushunish uchun yetarli bo‘lmaydi. Bu sinflardagi 
o‘qish darslari, mustaqil o‘qish predmetlari birinchi navbatda adabiyotni o‘rganishga bo‘lgan 
propedevtik yo‘nalish ko‘rinishini oladi. O‘qish yozuvchilar va ularning asarlari haqidagi bilim 
doirasini kengaytiradi, badiiy asar janrlari haqidagi dastlabki tasavvurlarni shakllantiradi. O‘rta 
sinflarda badiiy adabiyot asarlaridan berilgan parchalar salmog‘li o‘rin egallaydi. Ongli tarzda 
o‘qishni rivojlantirish o‘quvchilarda oldingi sinflarda olingan bilimlarni mustahkamlash va yangi 
dastur talablarini amalga oshirish yo‘li bilan olib boriladi.Beshinchi sinfda o‘quvchilardan hikoyani 
mustaqil o‘qish, gapirib berish, turli formalarda plan tuzish, bosh qahramonlarni ajratib ko‘rsatish, 
ularni tashqi ko‘rinishini tasvirlab berishi harakatlarini baholash, matnni turli formalarda gapirib 
berish, o‘qilgan hikoya mavzusini anglash kabi ishlarni bilish talab qilinadi. Oltinchi sinfda 
umumlashtiruvchi savollarga javob berish, muhim ahamiyatga ega bo‘lgan asarlarni ajratib 
ko‘rsatish, matnni oldindan tahlil qilmay asar mazmunini ochib berish orqali avval egallangan bilim 
va ko‘nikmalar ustidagi ishlar davom ettiriladi[4,89]. Mavzuni aniqlash va janrni farqlash asarning 
asosiy g‘oyasini talqin qilish, asar qahramonlariga elementar tasnif berish kabi yangi bilimlar 
shakllantiriladi. PIRLS - mazkur xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat 
bо‘lgan davlatlarda boshlang‘ich maktab о‘quvchilarining matnni о‘qish va qabul qilish bо‘yicha 
tayyorgarligi hamda о‘quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bо‘luvchi ta’lim tizimidagi 
о‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholash sanaladi. Eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalar matnni 
o’qish va tushunish darajasini aniqlashda PIRLS baholash mezonlaridan foydalanish o‘qilgan 
matnlarni yaxshi o‘zlashtirish uchun matnni to‘g‘ri va anglab o‘qilish . eshitishda nuqsoni bo‘lgan 
bolalarning o‘qiganini anlab yetishi, o‘qish darsining vazifasi va maqsadi to‘liq baxolanishini 
ko‘rsatadi.