Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
179 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
- фаолият турларининг (умумий ва махсус таълим) умумийлик даражаси бўйича 
дифференцияланадиган предметли тажриба – махсус-технологик компетенция; 
- назария-амалиёт (билим ва малака) принципи бўйича дифференцияланадиган шахс 
тажрибаси – когнитив-ахборот ва ижтимоий компетенция; 
- ижодий белги (репродуктив ва ижодий фаолият) бўйича дифференцияланадиган 
шахс тажрибаси – когнитив-ахборот ва ижтимоий компетенция. 
Жамиятнинг таълим тизими олдига қўйган вазифалари замонавий жамиятни “инсон – 
яшаш муҳити” тизимининг уйғун ва қулай ишлашини таъминлай оладиган, илғор 
фикрлайдиган ва онгли равишда ҳаракат қиладиган шахс билан таъминлашга йўналтирилган 
бўлиб, бу ўқув жараёнини жиддий қайта қуриш, уни маълум бир схема бўйича ишлайдиган 
ва якуний жараёнда режалаштирилган натижага эришишни кафолатлайдиган қандайдир 
ўқув-ишлаб чиқариш мажмуига айлантиришни талаб этади. 
Касбий тайёрлашнинг муҳим жиҳатларидан бири ҳар бир ўқувчи ривожланишининг 
индивидуал хусусиятларини ҳисобга олишга қаратилган шахсий-фаолиятли ёндашувни 
амалга оширишдир. Шахснинг шаклланиш динамикаси, унинг ривожланиш жараёни 
субъектнинг хусусиятлари ва сифатлари вақтининг ўзгаришини англатиб, у ўқитиш ва 
келгуси меҳнат фаолияти жараёнида амалга ошириладиган инсоннинг онтогенетик 
ривожланишини ташкил қилади. 
Шахсий-фаолиятли ёндашув ўқувчининг типик, ривожлантирувчи ва ижодий 
вазифаларини ҳал қилишга қаратилган ўқув диалогида ифодаланади. 
Касбий таълим бўйича мазмунни танлашда ушбу ёндашувни ҳисобга олиш ҳар бир 
ўқувчининг шахсини ривожланишини самарали амалга оширишга имкон беради. 
Шахсга йўналтирилган ёндашувни амалга оширишда тегишли модулли 
бирликларнинг мазмунини очиб бериш керак, бу эса фаннинг у ёки бу бўлимининг 
аҳамиятини синчковлик билан баҳолашга имкон беради. Ўз тажрибаси ёки интуицияси 
асосида фан мазмунини баҳолаш уни субъективлигини таъминлайди, шунинг учун мазмунни 
структуралаштиришни микро даражада амалга ошириш керак. Шуни ҳисобга олган ҳолда, 
ўқув жараёнига тушунчалар, муҳим белгилар, ўзаро алоқалар, қонунлар, қоидалар, 
принциплар ва бошқалар кўринишида киритилган билиш объектлари ва воқелик 
жараёнларини ўқув элементлари сифатида қараш лозим. 
Мазмун структураси асосига ўқув фаолиятининг каттароқ ёки кичикроқ мантиқий 
якун топган қисмини ўзида намоён қиладиган, кичик ўқув элементларини каттароғига 
киритиш принципи жойлаштирилиши керак, бу модулли бирлик мазмунини ўзгартиришга ва 
уларни ўзлаштириш сифатини белгилашга имкон беради. Билимлар структураси микро 
даражадаги мазмунни структуралаштиришда уларнинг аҳамияти ва мураккаблигини 
синчковлик билан баҳолашни кўрсатувчи ўқув элементлари ва маълумотнинг тегишли 
семантик элементлари мажмуасини тақдим этиши керак. 
Мазмунни структуралаштиришда ва ўқувчиларда касбий-технологик компетенцияни 
шакллантириш учун прогностик касбий моделдан фойдаланишда фаннинг намунавий ўқув 
дастурига асосан барча материалларни уч гуруҳга бўлиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. 
Биринчи гуруҳ (I) ўқувчилари касбий-технологик фаолиятга тайёрлаш моделига мувофиқ 
ўзлаштириши керак бўлган материалларни ўз ичига олади; иккинчи гуруҳ (II) – биринчи 
гуруҳ билимларни эгаллаш учун у билиши керак бўлган материаллар; учинчи гуруҳ (III) 
ўрганилган материални ўз ичига олади, лекин узоқ муддатли хотирага киритилмаслиги 
мумкин. Микро даражадаги мазмун структураси асосий умумлаштирувчи ўқув элементининг 
даражаси бўлим мавзусига, узвийлашган ўқув элементи – бўлим мавзусига мос келиб, улар 
асосий ўқув элементларини (батафсил) очиб беради, семантик маълумот элементи эса бунда 
масалаларнинг моҳиятини тушуниш учун умулаштирувчи элемент ҳисобланади. 
Шуни таъкидлаш керакки, ушбу даражадаги мазмунни структуралаштиришни таҳлил 
қилиш назарий тушунчаларни эмпирик тушунчаларга алмаштиришни кўзда тутиши керак 

---