The economy of enterprise

айланма ишлаб чиқариш фондларининг тузилмасини
ташкил қилади. 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари ва муомала фондлари ўртасидаги худди 
шундай фоизлардаги муносабатлар корхона айланма маблағларининг 
тузилмаси деб аталади. 8.1 - чизмада корхона айланма маблағларининг 
тахминий (намунавий) тузилмаси кўрсатилган. 
Чизмадан кўриш мумкинки, ишлаб чиқариш заҳиралари айланма ишлаб 
чиқариш фондларининг асосий қисмини ташкил қилади. Бироқ бозор 
иқтисодиёти, айниқса, барча ресурслар тақчиллиги шароитларида ишлаб 
чиқариш заҳираларининг ҳаддан ташқари ошириб юборилиши корхона 
иқтисодиётига салбий таъсир қилишидан ташқари, ресурсларни “боғлаб” қўяди 

---

123 
ҳамда уларнинг йўқотилишига олиб келади. Шу сабабли айланма маблағлар 
ҳажмини оптималлаштириш ва уларни маҳсулот ишлаб чиқариш дастурларига 
мос ҳолга келтириш корхонанинг тежамкорлик режимида фаолият юритиши 
катта аҳамиятга эга бўлади. 
 
 
 
8.1 -чизма. Корхона айланма маблағларининг намунавий тузилмаси 
 
Иқтисодиётнинг турли тармоқларидаги корхоналарнинг айланма 
маблағлари ишлаб чиқаришнинг технологик ташкил этиш хусусиятларига кўра, 
бир-биридан фарқ қилади. Бу хусусиятларнинг характери ишлаб чиқарилаётган 
хом
ашё
ва
асосий
материаллар
(28%) 
Айланма
ишлаб
чи
=
ариш
фондлари
(100%) 
Ишлаб
чи
=
ариш
защираларида
(70%) 
Ишлаб
чи
=
ариш
жараёнида
(30%) 
тугалланмаган
ишлаб
чи
=
ариш
(19%) 
келгуси
давр
хара
-
жатлар
(5%) 
корхонанинг
ызида
тайёр
-
ланувчи
ярим
тайёр
мащсулотлар
(6%) 
сотиб
олинувчи
ярим
тайёр
мащсулотлар
(10%) 
ёрдамчи
материаллар
(8%) 
ё
=
ил
\
и
ва
энергия
(8%) 
таъмирлаш
учун
эщтиёт
=
исмлар
(3%) 
=
адо
=
лаш
ва
ыров
материаллари
(3%) 
арзон
ва
тез
эскирувчи
предметлар
(10%) 
корхонанинг
ызида
тайёрланувчи
ярим
тайёр
мащсулотлар
(6%) 
тугалланмаган
ишлаб
чи
=
ариш
(19%) 

---

124 
маҳсулот тури ва мураккаблиги, ихтсисослаштириш даражаси, маҳсулотни 
реализация қилиш шароитлари ва шу кабилар билан изоҳланади. Айланма 
маблағлар тузилмасининг тармоқлар бўйича фарқланишини қуйидаги жадвал 
орқали билиб олиш мумкин (8.1-жадвал). 
8.1-жадвал 
А й л а н м а м а б л а ғ л а р н и н г т а р м о қ л а р б ў й и ч а
т а қ с и м л а н и ш и