The economy of enterprise

фонд қайтими 
ҳақида тўхталиб ўтиш керак. У асосий фондлар бирлигига 
(қиймати бўйича) тўғри келган маҳсулот ишлаб чиқаришни характерлайди. 
У маҳсулот сотишдан тушган бир йиллик тушумнинг (В) асосий ишлаб 
чиқариш фондларининг ўртача йиллик қийматига нисбати сифатида 
аниқланади: 
с
Ф
В
Ф

к
Маҳсулотнинг фонд сиғими - фонд қайтимига тескари қиймат бўлиб, 
қуйидаги формула асосида аниқланади: 
В
Ф
Ф
ыр
с


---

114 
Фонд сиғими капитал қўйилмалари (инвестициялар)ни тежаш ёки 
кўпайтириш билан узвий равишда боғлиқ бўлади. Масалан, маҳсулот фонд 
сиғими пасайиб, унинг ишлаб чиқариш ҳажми доимий ёки ўсувчи бўлганда 
асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланиш шароитлари яхшиланади, 
демак, капитал қўйилмаларини тежаш учун имконият туғилади. Уни топиш 
учун қуйидаги формуладан фойдаланилади: 




е
к
Э
Бу ерда: 
Э
к
– капитал қўйилмаларни тежаш, сўм; 
Ф
е
– ҳисобот йилида маҳсулот фонд сиғимининг ўтган йилдагига 
нисбатан ўзгариши, сўм. 
Ҳар бир корхона ўз тасарруфидаги асосий ишлаб чиқариш фондларидан 
иложи борича унумли фойдаланишга интилиши лозим. Бунга фондларни иш 
билан таъминлашни яхшилаш туфайли ишлаб чиқариш ва маҳсулотларни 
сотиш ҳажмини ошириш, нисбий харажатларни камайтириш, фойдани 
оширишдан ташқари асосий фондларда жамиятнинг ўтмишда нарса ҳолига 
айланган меҳнати мужассамланганлиги ҳам зарурият туғдиради. 
Корхона асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни 
яхшилашнинг асосий йўналишлари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 

смена давомида ускуналар бекор туриб қолишини қисқартириш ва унинг 
олдини олиш; 

ускуналарнинг сменалик коэффициентини ошириш; 

бекор турувчи ускуналарни қисқартириш ва тугатиш; 

таъмирлаш ва профилактика тадбирларини ўз вақтида ва сифатли равишда 
амалга ошириш; 

ускуналарни эксплуатация қилувчи ходимларнинг малакасини ошириш; 

ишлаб чиқаришни ташкил этишни ва ресурслар билан таъминлашни 
яхшилаш.