The economy of enterprise

 
Суғурта (кафолат) заҳирасидан
таъминотда юзага келиши мумкин 
бўлган узилишлар ёки кўзда тутилмаган ҳолатларда фойдаланиш 
мўлжалланади. Кўпинча суғурта заҳирасининг миқдори жорий заҳира 
нормасининг 50% миқдорида белгиланади ҳамда қуйидаги формула асосида 
ҳисобланади: 
З
стр
қ М
ўр
х (Т
1
Қ Т
2
Қ Т
3
Қ Т
4
) 
Бу ерда: 
Т
1 
– материални юклаш учун кетадиган вақт; 
Т
2 
– материаллар йўлда бўладиган вақт; 
Т
3 
– материалларни омборга қабул қилиш вақти; 
Т
4 
– материалларни фойдаланишга тайёрлаш вақти. 
Суғурта заҳираси омборда жорий заҳира билан биргаликда сақланади 
ҳамда ундан умуман фарқ қилмасада, алоҳида ҳисобга олинади ва фақат 
корхона раҳбариятининг рухсати билангина сарфланади. 
Тайёрлов (технологик) заҳирасидан
хом ашё ва материалларни ишлаб 
чиқаришга киритиш учун тайёр ҳолга келтиришда фойдаланилади. Бундай 
заҳиралар ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятлари ва технологияларига эга 
бўлган корхоналардагина яратилади. Бундай корхоналар қаторига ёғ-мой 
комбинати, ёғочни қайта ишлаш корхонаси кабиларни киритиш мумкин. 
Мазкур ҳолларда тайёрлов заҳираси миқдори тайёрлов технологияси ва 
операцияларига мос ҳолда нормага солинади. 
Мавсумий заҳиралар
асосан учта сабабга кўра юзага келади: 
биринчидан, хом ашё тайёрлашнинг мавсумийлиги; иккинчидан, уни истеъмол 
қилишнинг мавсумийлиги; учинчидан, материалларни етказиб беришнинг 
мавсумийлиги. Мавсумий заҳиралар ҳажми худди жорий заҳиралар ҳажми 
каби, ўртача бир суткада истеъмол қилиш ва мавсумий заҳиралар яратилиши 
лозим бўлган вақтга асосан аниқланади. 
Ишлаб чиқариш заҳираларини нормалаштириш, ишлаб чиқаришда 
қўлланилувчи ҳар бир меҳнат предмети (хом ашё ва материаллар, ёрдамчи 

---

129 
материаллар ва бошқалар) учун алоҳида амалга оширилади ҳамда бу ўз 
навбатида ишлаб чиқариш заҳираларини яратишда айланма маблағларга бўлган 
эҳтиёжни аниқлашга асос бўлиб хизмат қилади. 
Мисол.
Пойабзал ишлаб чиқарувчи корхонада (харажатлар сметасига 
кўра) 1 чорак учун180 минг сўм миқдордаги хом ашё ва асосий материалларни 
30 кунлик заҳира нормасида; 54 минг сўм миқдордаги ёрдамчи материалларни 
40 кун заҳира нормасида; 27 минг сўм миқдоридаги қадоқлаш ва ўров 
материалларидан 20 кун заҳира нормасида сарфлаш кўзда тутилган. Бундай 
шароитларда асосий воситалар нормативи (эҳтиёжи) қуйидагича бўлади: 
Хом ашё ва асосий материаллар 
бўйича 
сым
минг 
60
30
90
180

х
Қўшимча материаллар бўйича 
сым
минг 
24
40
90
54

х
Қадоқлаш ва ўров материаллари 
бўйича 
сым
минг 
6
20
90
27

х