The economy of enterprise

Биринчи босқичда
айланма маблағлар пул шаклидан моддий 
бойликларнинг ишлаб чиқариш заҳираларига айланади, яъни пул - товар (Д-Т). 
Иккинчи босқич 
ишлаб чиқариш, яни маҳсулотни тайёрлаш жараёнини 
ўз ичига олади. Бу босқичда айланма маблағлар ва биринчи ўринда айланма 
фодлар тугалланмаган ишлаб чиқариш ва ярим тайёр маҳсулотлар ҳолига 
келтирилиб, товар шаклини олади (Т). 
Учинчи босқичда 
айланма маблағлар товар маҳсулоти шаклида 
муомалага киритилиб, сотилади ва яна пул шаклини олади (Т-П). 
Шу тариқа айланма маблағлар барча босқичлардан ўтиб, тўлиқ 
айланишни амалга оширишини қуйидаги тарзда акс эттириш мумкин: 
1-босқич - пул-товар (П-Т); 
2-босқич - ишлаб чиқариш (И.Ч); 
3-босқич - товар-пул (Т-П). 
Шуни қайд қилиб ўтиш муҳимки, корхонанинг айланма маблағлари бир 
вақтнинг ўзида учала босқичда ҳам пул маблағлари, ишлаб чиқариш 
заҳиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, ярим тайёр ва тайёр маҳсулотлар 
кўринишида мавжуд бўлиши мумкин. Корхонанинг айланма маблағлари 
ҳаракати маълум бир иқтисодий қонунлар асосида ишлаши ҳамда улардан 
ишлаб чиқариш ва такрор ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида оқилона 
фойдаланишни кўзда тутиши ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу қонунлардан ва 
айланма маблағлардан фойдаланиш қоидаларидан четга чиқиш айланма 
маблағларнинг етишмаслигига ёки самарадорликнинг пасайишига олиб келиши 
мумкин. 
 
8.3. Айланма маблағларни нормалаштириш 
Шаклланиш манбаига кўра, айланма маблағлар хусусий ва қарзга олинган 
турларга бўлинади. 
Хусусий айланма маблағлар
доимо корхона ихтиёрида бўлиб, хусусий 
ресурслар, асосан фойда ҳисобига шаклланади. Корхонанинг хусусий айланма 
маблағлари қаторига иш ҳақи бўйича қарзлар, таъминотчилар ёки ҳамкорлар 
қарзлари, буюртмачиларнинг тайёрланган маҳсулот учун тўлаган пуллари 
кабиларни 
киритиш 
мумкин. 
Бу 
маблағлар 
хусусий 
маблағларга 
тенглаштирилган маблағлар ёки корхонанинг барқарор пассивлари деб аталади. 

---

126