The economy of enterprise

тирик меҳнат харажати нормалари
(маҳсулот бирилигига 
сарфланувчи иш вақти нормаси, вақт бирилигида ишлаб чиқариш нормаси, 
хизмат кўрсатиш нормаси, миқдор нормативи); 
*
моддий харажат нормалари
(хом ашё, материал, ёқилғи, энергия, 
бутловчи қисмлар); 
*
ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш нормативлари
(ишлаб 
чиқариш циклининг давомийлиги, тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми, 
ишлаб чиқариш заҳиралари ва ҳоказо); 
*
меҳнат воситаларидан фойдаланиш нормалари
(машиналар, асбоб-
ускуналар, механизмлар, қурилмалар); 
*
корхона, цех, асбоб-ускуналарнинг лойиҳа қувватига чиқиш вақти 
нормалари.
Кўриниб турибдики, режалаштириш жуда мураккаб ва меҳнат талаб 
қилувчи жараён бўлиб, корхона фаолиятининг ресурслар харажатини 
нормалаштиришдан то маҳсулот ишлаб чиқариш ва реализация қилишгача 
барча кўрсаткичларини инобатга олади. Режалаштиришнинг 
асосий 
вазифалари
қуйидагилар: 
*
мақсадни белгилаш; 
*
корхона фаолиятининг турли хил йўналишлари, айниқса, халқ хўжалиги 
ва аҳоли учун зарур бўлган масулот ишлаб чиқаришнинг иқтисодий жиҳатдан 
мақсадга мувофиқлигини асослаб бериш; 
*
зарурий моддий-техника асоссини шакллантириш; 
*
молиялаштириш манбаларини аниқлаш; 

---

74 
*
якуний натижаларнинг ижобий бўлишига эришиш. 
Амалиётда бу вазифаларни корхона директори ёки иқтисодий-режалаш 
хизматининг ўзи бажармайди ёки бажариши лозим эмас. Бунда бутун жамоа, 
айниқса, агар бу корхона акциядорлик жамияти шаклида фаолият кўрсатаётган 
бўлса, иштирок этиши зарур. Афсуски, корхона ходимлари кўпинча “раҳбарга 
кўпроқ нарса кўринади” тамойили асосида ишлайдилар ва яхшироқ 
натижаларга эришиш учун ташаббускорлик кўрсатмайдилар. Тажрибалар эса 
корхона муаммоларини ҳал қилиш барча ходимлар, жумладан, ишчиларга ҳам 
бўлган ҳолдагина бу корхоналар гуллаб-яшнаши мумкинлигини кўрсатади. 
Бугунги кунда бозор иқтисодиёти корхонанинг ишлаб чиқариш 
фаолиятини режалаштириш ва рационал бошқариш тизими ҳамда максимал 
равишда қулай шароитларни яратмоқда. Бундай шароитларда режалаштириш 
бозор иқтисодиёти ва бозор муносабатларининг барча имкониятларидан 
фойдаланишга хизмат қилиши лозим. Корхона фаолиятини умуман эмас, балки 
ҳар бир муайян ҳолдаги вазифаларни ҳал қилишга йўналтирган ҳолда 
режалаштириш 
зарур. 
Бунинг 
учун 
режалаштиришнинг 
илмийлик, 
комплекслилик, 
узлуксизлик, 
оптималлик, 
мослашувчанлик 
каби 
тамойилларига таяниш зарур. 
Корхона, айниқса, агар у йирик бўлса, асосий, ёрдамчи ва хизмат 
кўрсатувчи цехлардан иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири фақат ўзига хос бўлган 
вазифани бажаради ва шунга мос ҳолда фаолиятни режалаштириш ва тартибга 
солишнинг ўзига хос хусусиятига эга бўлади. Шундан келиб чиққан ҳолда