The economy of enterprise

Режалаштириш
тартибга солувчи жараён сифатида корхона фаолиятини 
яқин ва узоқ истиқбол сари илгари суриш, асослаб бериш, муайянлаштириш ва 
изоҳлаб беришни ифодалайди. Охирги ҳолатда гап корхона фаолиятини 
башорат қилиш ҳақида бориши мумкин. Башорат қилишни режалаштиришнинг 
бошланиши ва узоқ муддатли истиқболга мўлжалланган давоми сифатида 
кўриб чиқиш мумкин. Режалаштириш ва прогнозлаштириш ўзаро алоқада 
бўлган иккита жараён бўлиб, хўжалик фаолиятини аввалдан бажарилган ҳисоб-
китоблар, энг кам таваккалчилик ва энг юқори натижаларга эришиш асосида 
юритишни кўзда тутади. 
Режалаштириш 
корхона 
томонидан 
бажарилувчи 
вазифалар 
муайянлаштирилган режаларда ўз аксини топади. Бозор иқтисодиётида режа 
“ёт унсур” ёки “юқоридан” келувчи буйруқ сифатида қабул қилиниши сабабли, 
ҳозирги хўжалик юритиш фаолиятида 
индикатив режа ва прогноз
деб 
номланувчи, лекин моҳиятига кўра режалаштиришнинг барча ҳолларда 
объектив заруриятини тасдиқловчи тушунчалардан фойдаланилади. Демак, 
режалаштириш
, жумладан, индикатив режа ва прогноз – бу, корхоналарнинг 
хўжалик фаолияти учун маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотиш учун барча 
омиллардан фойдаланиш ва тайёргарликнинг ўз вақтида бўлиши билан боғлиқ 
бўлган қулай шароитларни яратишдир. 
Режа ва режалаштириш орасидаги фарқни англаш муҳим аҳамият касб 
этади. 
Режалаштириш
индикатив режа ёки прогноз каби режаларни ишлаб 
чиқиш жараёни бўлса, 
режа
корхонанинг маълум бир вақт мобайнида амалга 
оширувчи техник-иқтисодий кўрсаткичларини ўзида акс эттирувчи ҳужжатни 
ифодалайди. Бошқача қилиб айтганда, режа – бу, корхонанинг мақсадли 
функциялари ва уларни амалга ошириш йўлларини белгилаб берувчи 
режалаштиришнинг моддийлашган шаклидир. 
Шу тариқа режалаштириш бозор ва бозор механизмига қарама-қарши 
бўлмасдан, аксинча, ишлаб чиқаришнинг мақбул йўналишларини аниқлаш, 
фойдаланилмаган заҳира ва имкониятларни қўллаш, корхонанинг оқилона баҳо 
сиёсатини шакллантириш ҳамда хўжалик юритиш алоқаларининг самарали 
шаклларини ўрнатишга кўмаклашади. Режалаштириш ва башорат қилиш 
ёрдами билан ички ва ташқи бозордаги истеъмолчилар талаби аниқланади, 
корхонанинг ташқи иқтисодий фаолияти кучайтирилади. 
Бироқ 
режалаштириш 
имкониятларини 
мобилизация 
қилиш 
режалаштиришнинг ўзидагина ифодаланмайди. Режалаштириш одамлар, 
биринчи ўринда мутахассислар томонидан амалга оширилиши сабабли 
исталган режа ёки прогнознинг ҳаётга татбиқ этилиши кўп жиҳатдан 
иқтисодчиларнинг малакасига, улар режалаштиришнинг услубий асосларини 
яхши билишига, шунингдек, ишлаб чиқариш режаларининг бозор талабларини 
ҳамда корхонанинг мўлжалланган даромадга эришишини ҳисобга олишига ҳам 

---

71 
боғлиқ. Режани ишлаб чиқиш қанчалик асослаб берилган бўлса, унинг 
ҳақиқийлиги ва иқтисодиётдаги аҳвол билан боғлиқлиги шунчалик юқори 
бўлади. 
Корхоналар фаолияти ва иқтисодиётда режалаштиришдан ташқари