The economy of enterprise

 

---

9 
КИРИШ 
Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигага эришгач, мамлакат 
ҳаётида ишлаб чиқариш кучларини янада ривожлантириш, фан-техника 
тараққиётини (ФТТ) жадаллаштириш, аҳолининг турмуш тарзини яхшилашга 
қаратилган улкан ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар рўй берди ва рўй 
бермоқда. Бунга иқтисодиётга киритилган янги инвестициялар ва мавжуд 
моддий-техника асосини модернизация қилишдан ташқари бошқарувнинг 
демократик тамойилларини кучайтириш, корхона, фирма ва уларга 
тенглаштирилган ишлаб чиқариш тузилмаларининг хўжалик фаолияти билан 
боғлиқ мустақиллик доирасини кенгайтириш, сиёсатнинг иқтисодиётдан 
устунлигига барҳам бериш, инсон фаолиятининг барча соҳа ва тармоқларида 
ташаббускорлик, изланиш ва ҳоказоларнинг ривожланиши ҳам кенг 
имкониятлар яратмоқда. 
Мустақиллик ҳамда барча хўжалик юритиш тизимининг бозор 
муносабатларига ўтиши иқтисодиётнинг асосий бўғини ҳисобланувчи корхона 
мақомининг сезиларли равишда ўзгаришига сабаб бўлди. Корхоналар 
эндиликда давлатга тегишли бўлган пайтлардагидан фарқли ўлароқ маҳсулот 
ишлаб чиқариш бўйича фаолиятларини директива кўрсаткичлари асосида эмас, 
балки Ўзбекистон Республикаси “Корхоналар тўғрисида”ги қонуни ва бозор 
талабларига асосан мустақил равишда юритмоқда. Улар ўзларига керак бўлган 
ишчи ва ходимлар сонини мустақил белгиламоқда, ишлаб чиқариш техникаси 
ва технологияси, тежамкорлик режимига риоя қилиш масалалари билан 
шуғулланмоқда, замонавий маркетинг ва менеджментни йўлга қўймоқдалар 
ҳамда жорий ишлаб чиқаришни режалаштирмоқдалар ва ривожланишнинг 
зарурий прогнозларини амалга оширмоқдалар.
Шу каби масалалар 
“Корхона иқтисодиёти”
курсининг мазмунини 
ташкил қилиб, уларни ўрганиш иқтисодчилар (мутахассисликлари ва бўлажак 
иш жойларидан қатъи назар) тайёрловчи кўплаб олий ўқув юртларининг ўқув 
режаларида кўзда тутилган. Ушбу курс бўйича бир қанча дарсликлар чоп 
этилган (айниқса Россияда) бўлиб, улар барча ўқувчилар, биринчи навбатда,
иқтисодчилар учун жуда қизиқарли ва фойдалидир. 
Мазкур маърузалар матнлари ушбу курс бўйича мавжуд бўлган бошқа 
дарсликларни алмаштиришни талаб қилмайди. У биринчидан, Тошкент давлат 
иқтисодиёт университети талабаларига мўлжалланган курс дастурига асосан 
янада ихчамроқ тайёрланган, иккинчидан, унда келитирилган, айниқса, амалий 
қисмдаги маълумотлар Ўзбекистон Республикаси корхоналари фаолиятида 
юзага келувчи иқтисодий ҳолатлар билан боғлиқ, учинчидан эса, у ёки бу 
муаммони топиш ва ҳал қилишда муаллиф нуқтаи назарини акс эттиради. 
Мазкур маъруза матнига “Корхона иқтисодиёти” фани бўйича аввал чоп 
этилиб, мазкур фан ўқитувчилари ва талабалар ҳамда корхоналар фаолиятининг 
иқтисодий муаммолари билан қизиқувчилар ўртасида яхши баҳоланган маъруза 
матнлари асос қилиб олинган. Шу билан бирга қўлланмага фаннинг у ёки бу 
масалаларига янгича ёндашилиб, янги бўлимлар ва қўшимчалар киритилган, 
статистик, амалий ва бошқа ахборот маълумотлари янгиланган. 

---

10 
Бироқ бу маълумотлар ҳам вақт ўтиши билан эскиради, чунки дунё доимо 
ўзгаришда бўлади: ҳаёт ҳам, ишлаб чиқариш соҳасидаги ҳамда одамлар 
ўртасидаги муносабатлар ҳам ўзгариб боради. Бундай шароитларда 
корхоналарнинг яшовчанлиги ёки аниқроқ айтганда барқарорлиги кўп 
жиҳатдан иқтисодий фаолиятнинг ҳолатига, яъни ишлаб чиқаришни 
режалаштириш ва ташкил этиш усуллари, меҳнатни ташкиллагтириш ва унга 
ҳақ тўлаш нормаларига риоя қилиш, бозор талабларига ўз вақтида жавоб 
бериш, техник ва инвестицион қарор қабул қилишда янглишмаслик ва 
ҳоказоларга боғлиқ бўлади. Ишлаб чиқаришда бу масалаларни ҳал этиш 
нечоғлик тўғри ва самарали амалга оширилишига корхона ва унинг ҳар бир 
ходими ҳамда бутун давлатнинг равнақи ва гуллаб-яшнаши ҳам боғлиқ бўлади.