The economy of enterprise

Корхона
тижорат
сирларини
мущофаза
=
илиш
механизми
Тижорат
сирларига
киритилувчи
маълумотлар
рыйхати
Корхона
щудуди
ва
унинг
асосий
бинолари
ва
иншоотларини
=
ыри
=
лаш
Корхонага
бегона
шахслар
кириб
-
чи
=
ишини
назорат
=
илиш
тизими
Тижорат
сирларига
оид
щужжатлар
билан
ишлаш
тартиби
Махфий
маълумотларни
узатишда
очи
= 
каналлардан
фойдаланиш
Корхона
ходимларини
тижорат
сирларини
мущофаза
=
илиш
усулларига
ыргатиш
ва
уларнинг
манфаатдорлигини
таъминлаш
тизими
Тижорат
сирларини
щимоя
=
илиш
быйича
махсус
хизматлар
Щужжатлардан
нусха
олиш
ва
кыпайтириш
воситаларини
назорат
=
илиш
тизими
Янги
материаллар
ва
мащсулотларни
=
ыри
=
лаш
тизими
Тижоратга
оид
маълумотларни
ахборот
воситалари
ва
хисоблаш
техникаларида
мущофаза
=
илиш

---

180 
маълумотларни биргаликда ҳимоя қилиш бўйича махсус шартномалар тузиш 
тартиби кўзда тутилган. 
Саноати ривожланган мамлакатларнинг (масалан, АҚШнинг) давлат 
органларида махсус воситачилик хизматлари мавжуд бўлиб, у мижозларни 
уларни қизиқтираётган корхона ва ташкилотлар ҳақидаги маълумотлар билан 
таъминлайди. Мамлакатимизда корхоналар давлатга солиққа тортиш ва 
иқтисодий маълумотларни йиғиш ва улар билан ишлаш тизими учун зарур 
бўлган маълумотларни тақдим этиши қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. 
Шунингдек, корхоналар ўз фаолиятлари тўғрисидаги маълумотларни, 
жумладан, йиллик балансни нашр қиладилар. Шу билан бир пайтда корхоналар 
тижорат сирларига оид маълумотларни бермаслик ҳуқуқига эга. Тижорат 
сирлари давлат бошқарув ва назорат идоралари ходимлари орқали четга чиқиб 
кетишининг олдини олиш мақсадида корхона раҳбари уларнинг ваколатларини 
билиши ҳамда улар талаб қилган исталган маълумотни эмас, балки фақат 
хизмат ваколатига доир маълумотларни тақдим этиши зарур. Биринчи ўринда 
бу статистика хизмати, монополияга қарши кураш қўмитаси, милиция, молия, 
солиқ, санитария, ёнғинга қарши кураш ва бошқа хизмат вакилларига тегишли. 
Корхона раҳбари шунингдек, давлат идоралари ходимларининг ноқонуний 
хатти-ҳаракатлари устидан арз қилиш тартиби, улар туфайли корхонага 
етказилган моддий ва маънавий зарарни қоплаш механизмини билиши ва унга 
амал қилиши зарур. 
Илмий-техник, ишлаб чиқариш, иқтисодий ва бошқа хизматлар 
мутахассислари ўзи ишлаётган корхонанинг тижорат сирларига оид 
маълумотлар четга чиқиб кетиши оқибатида юзага келиши мумкин бўлган ва 
реал йўқотишларни тўғри ва аниқ (қиймат шаклида) баҳолашни ўрганиб 
олишлари зарур. 
Корхоналарнинг махфийлик шартларига риоя қилмаслик натижасида 
юзага келувчи йўқотишлари умумий кўринишда қуйидагаларга олиб келади: 
*
илмий тадқиқотларга лицензия сотиш имкониятлари пасаяди, фан-
техника тараққиёти соҳасида эришилган устунликлар йўқотилади, илмий-
тадқиқот бўлинмаларининг йўналишни ўзгартиришлари учун харажатлари 
ўсади; 
*
ишлаб чиқариш фаолиятида зарур бўлга хом ашё, технология ва 
ҳоказоларни сотиб олишда қийинчиликлар юзага келади (ёки рақобатчилар 
томонидан сунъий равишда яратилади); 
*
корхонанинг тадбиркорликдаги шериклар билан ҳамкорлиги чекланади, 
фойдали шартномларни имзолаш имкониятлари камаяди, шартнома 
мажбуриятларини бажаришда муаммолар вужудга келади; 
*
корхонанинг янги бозор стратегиясини яратиш, маркетинг тадқиқотлари 
тузилмасини ўзгартириш ва ҳоказоларга сарфланувчи харажатлари ўсади; 
*
тижорат сирларини ошкор қилганларга нисбатан иқтисодий жазо 
чоралари қўллаш хавфи кучаяди. 
Барча йўқотишларнинг умумий миқори қийматини аниқ ҳисоблаш жуда 
мураккаб ва кўп меҳнат талаб қилувчи жараён бўлиб, баъзида ишончи 
маълумотлар йўқлиги сабабли уларни ҳисоблашнинг имкони ҳам бўлмайди. 

---

181 
Шу сабабли кўп ҳолларда корхоналарнинг маълумотларни ҳимоя қилишга риоя 
этмаслик билан боғлиқ бўлган йўқотишларини йириклаштирилган эксперт 
баҳолаш кифоя қилади. 
Юқорида келтирилган йўқотишларнинг ўрнини қоплаш кўпинча 
корхоналардан қўшимча харажатларни талаб қилиб, ишлаб чиқариш 
самарадорлиги ва рақобатчилик курашида эришиш мумкин бўлган 
муваффақиятлар имкониятини пасайтиради. Худди шунинг учун ҳам ҳозирги 
пайтда тижорат сирларини муҳофаза қилишга катта эътибор қаратилмоқда.