The economy of enterprise

 

махфий тартибдаги фаолиятни ташкил этиш;
 

ахборот хавфсизлини таъминлаш;
 

муҳандислик-техник муҳофаза; 

меҳнат жамоаларидаги салбий йўналишларнинг олдини олишга оид фаолият.
 
 
12.4. Корхонанинг тижорат сирлари 
Корхонанинг тижорат сирлари
ишлаб чиқариш, технологик 
маълумотлар, бошқарув, молия ва шу кабилар билан боғлиқ бўлиб, уларни 
ошкор қилиш корхона манфаатларига зарар етказиши мумкин бўлган 
маълумотлардир. Корхона “тижорат сирлари” тоифасининг қонунчиликда 
белгилаб берилган тавсифномаси шундай. 
Мавжуд нуқтаи назарларга кўра, корхонанинг тижорат сирлари умумий 
ҳолда ўз ичига қуйидаги маълумотларни қамраб олади: 
*
корхонанинг савдо алоқалари ҳақида; 
*
капитал ҳажми ва тузилмаси, инвестиция режалари ҳақида; 
*
таъминотчи ва истеъмолчилар, тузилган шартномалар ҳақида; 
*
ишлаб чиқариш ҳажми, айланма маблағлар ва фойда ҳажми ҳақида; 
*
баҳони 
шакллантириш 
сиёсати 
ва 
товарлар 
баҳосининг 
шаклланиши ҳақида; 
*
банк опрециялар ҳақида ва ҳоказолар. 
Х авфсизлик
хизмати
бошли
\
и
+
ыри
=
лаш
ва
тартиб
былими
Махсус
былим
Мущандислик
-
техника
мущофазаси
былими
Х авфсизликни
таъминлаш
ва
таш
=
и
фаолият
былими
Тартиб
былими
+
ыри
=
лаш
былими
Махфий
щужжатлар
сектори
“
КТ
” 
белгили
щужжатлар
сектори

---

178 
Кўпинча “тижорат сирлари” тушунчасидан ташқари корхонанинг “ишлаб 
чиқариш сирлари” тушунчаси ҳам қўлланилади. У ишлаб чиқариш усуллари, 
технологиялар, техник кашфиётлар, тадқиқот ишлари, меҳнатни ташкил қилиш, 
алоқа тармоғи ва шу кабилар ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олади.
Бугунги бозор муносабатлари, айниқса рақобатчилик муҳити шароитларида 
корхона тижорат ва ишлаб чиқариш сирларининг ошкор қилиниши унинг 
аҳволига салбий таъсир кўрсатиши, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар 
истеъмолчиларини йўқотишга олиб келиши мумкин. Мутахассисларнинг 
фикрига кўра, тижорат сирларига мансуб маълумотларнинг тўртдан бир қисми 
йўқотилиши ҳам рақиблар учун катта имконият яратади ҳамда бир неча ой 
ичида маълумотлар четга чиқиб кетишига йўл қўйган фирмаларнинг ярми 
банкротга учрашига олиб келади. Шу сабали ҳозирги пайтда тижорат 
сирларининг ҳуқуқий мақоми ва тоифасини аниқ белгилаш, уларни ошкор 
қилиш учун жавобгарлик механизмини ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ 
ҳисобланади. Қуйидаги чизмада корхона тижорат сирларини муҳофаза қилиш 
механизмининг асосий элементлари келтирилган. 
Амалиёт шуни кўрсатадики, тижорат сирларини муҳофаза қилиш 
механизми, корхонанинг молиявий ва техник имкониятлари билан алоқада 
бўлганда, шунингдек маълумотларни ҳимоя қилишнинг ишончли тизими 
мавжуд бўлгандагина тўлиқ куч билан ишлайди. Бундан ташқари 
қуйидагиларни тўғри ташкил қилиш ҳам муҳим аҳамият касб этади: 
*
тайёр маҳсулот (айниқса тажриба намуналари) ва матералларнинг 
баъзи турларини ҳисобга олиш ва қўриқлаш; 
*
тадбиркорлик сирлари мавжуд бўлган ҳужжатлар билан ишлаш 
тартиби (уларни ҳисобга олиш, сақлаш, йўқ қилиш қоидалари ва бошқалар); 
*
ҳужжатларни кўпайтириш ва улардан нусха олиш воситаларини 
назорат қилиш; 
*
алоқа 
воситалари 
ва 
ҳисоблаш 
техникасида 
тижорат 
маълумотларини ҳимоя қилиш; 
*
корхона ҳудуди ва унинг асосий бино ва иншоотларини қўриқлаш; 
*
мазкур корхонага бегона шахслар ташриф буюришини назорат 
қилиш. 

---

179 
12.3-чизма. Корхона тижорат сирини муҳофаза қилиш механизми 
Юқорида санаб ўтилган барча вазифаларни самарали бажариш бошқарув 
аппаратида тижорат сирларини муҳофаза қилиш билан шуғулланувчи махсус 
хизматларни яратишни кўзда тутади. Хориж мамлакатларида мазкур фаолият 
билан фирмаларнинг махсус бўлинмалари шуғулланади. Улар рақобатчилар 
тўғрисидаги маълумотларни излаш ва тўплаш билан ҳам шуғулланади. Шу 
билан бир вақтнинг ўзида улар савдо ҳамкорларининг тижорат сирларини 
биргаликда ҳимоя қилиш имкониятини ҳам рад қилмайдилар. Масалан, баъзи 
фирмалар фаолиятида тадбиркорлик алоқалари давомида ҳамкорларга берилган