The economy of enterprise

Капитал қўйилмаларнинг мулк шаклига кўра тузилмаси 

 
бу, 
инвестицияларнинг давлат, акциядорлик, қўшма, ижара ва бошқа турдаги 
жамоа корхоналари ўртасида тақсимланишидир. У капитал қўйилмалардан 
фойдаланиш , шунингдек, уларнинг шаклланиш тартиби ва манбалари нуқтаи 
назаридан муҳим аҳамиятга эга. Амалиёт шуни кўрсатадики, каптил 
қўйилмаларнинг самарали тузилмаси уларни тежаш, энг кам харажатлар билан 
энг кўп фойда олишга тенгдир. 
Инвестицияларнинг такрор ишлаб чиқариш тузилмаси янги қурилиш 
ҳамда мавжуд ишлаб чиқаришни кенгайтириш, қайта тиклаш ва техник 
жиҳатдан қайта қуроллантиришга сарфланувчи харажатлари ўртасидаги ўзаро 
нисбатни ифодалайди. 
 
11.3. Инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш 
Умуман олганда самарадорлик муайян натижаларга эришишни англатади. 
У сарафланган харажатлар ва олинган натижалар нисбати асосида аниқланади. 
Харажатлар қанчалик кам ва натижалар қанчалик кўп бўлса, самарадорлик ҳам 
шунчалик юқори бўлади. 
Инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлиги бутун ишлаб чиқариш 
самарадорлигининг таркибий қисмидир. Турли даражадаги хўжалик 
фаолиятида инвестицияларнинг иложи борича кўпроқ фойда, қайтим 
келтириши асосий вазифа қилиб белгиланади. Бу қоидадан четга чиқиш 
ресурсларни йўқотиш, жамиятнинг илгариги ва ҳозирги меҳнатини йўққа 
чиқаришга олиб келиши мумкин. 
Инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш зарурати, 
қўшимча капитал қўйилмалар киритилишини талаб қилувчи янги қурилиш, 
мавжуд ишлаб чиқаришни кенгайтириш, қайта тиклаш ва техник жиҳатдан 
қайта қуроллантириш, ишлаб чиқаришни замонавийлаштириш ва ташкилий-
техник чора-тадбирларни ишлаб чиқиш каби барча ҳолларда юзага келади. 
Баъзан маҳсулотларнинг янги турини ишлаб чиқариш ҳам инвестиция ва бошқа 
маблағлар киритилишини, демак, харажат ва натижалар нисбатини аввалдан 
баҳолашни талаб қилади. 
Инвестицияларнинг иқтисодий самарадорлигини баҳолашда корхоналар 
иккита вазифани ҳал қилишлари лозим: 
биринчиси
- 
капитал қўйилмаларнинг қопланиш муддати ва 
даромадлилиги нуқтаи назаридан, энг мақбул вариант танлаш имкониятини 
яратувчи инвестицион лойиҳа самарадорлигини баҳолаш; 

---

164 
иккинчиси
- мавжуд ишлаб чиқаришга ишлаб чиқариш кўрсаткичларини 
яхшилаш мақсадида киритилувчи инвестициялар самарадорлигини баҳолаш 
(қўшимча маҳсулот ишлаб чиқариш, таннархни камайтириш, фойдани ошириш 
ва ҳоказо). 
Биринчи вазифанинг ечими
мос келувчи маркетинг тадқиқотларини 
амалга оширишни кўзда тутиб, бу тадқиқот давомида талаб ва ундан келиб 
чиқувчи таклиф, бозор сегментацияси, баҳони шакллантириш стратегияси, 
молиялаштириш манбалари ва бошқалар аниқланиши лозим. Инвестицион 
лойиҳани муқобиллик асосида танлагандан сўнг бирламчи-рухсат берувчи 
ҳужжатларни, техник ва бошқа қарорларни, жумладан, муҳандислик 
таъминоти, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича чора-тадбирлар
тайёрлашишлари амалга оширилади. 
Инвестицион лойиҳани тайёрлаш ва шунга мос равишда инвестициялар 
самарадорлигини баҳолаш зарурати кўп ҳоларда янги корхона, цехлар қуриш 
ёки мавжуд ишлаб чиқаришни қайта тиклаш ва кенгайтириш билан боғлиқ 
бўлади. Буларнинг барчаси нафақат маконда, яъни маълум бир ҳудудда, ер 
майдонида, балки вақтда амалга оширилиши сабабли, вақт муддати лойиҳани 
амалга ошириш, жумладан, корхонани ташкил қилиш (қайта тиклаш, 
кенгайтириш) ҳамда эксплуатация қилиш ва тугатиш муддатидан келиб чиққан 
ҳолда ҳисобланади. 
Инвестицион лойиҳаларнинг самарадорлигини баҳолашда қуйидагилар 
асосий кўрсаткич ҳисобланади: