Tezlik xususiyati

 
Avtomobilga ta`sir etuvchi kuchlar quvvatining balansi va grafigi.
Avtomobilning dinamik xususiyatlarini analiz qilish va uning 
ko‘rsatkichlarini aniqlash uchun yetakchi g‘ildirakka berilgan tortish quvvati 
harakatlanishga qarshiliklarni yengish uchun zarur bo‘lgan quvvat bilan taqqoslanadi. 
Kuchlar balansi tenglamasiga o‘xshash quvvatlar balansi tenglamasi quyidagicha 
yoziladi: 
N
k = 
N
i
+N
f
+ N
ja
+N
w

yoki 
T
w
T
j
T
f
T
i
T
k
d
N
N
N
N
N
N
a





+
+
+
=
=
(33) 
Tenglamani yoyib yozamiz. 
N
k
= G
a
 v
a
 sin α/270 + G
a
 v
a
 f cos α/270 + W v
a
3
/3500 + G
a
 v
a

vr
 j
a
/270 g 
 
a) avtomobil biror uzatmada harakatda 
b) avtomobil turli uzatmada harakatda. 
Avvval (2) tenglamaning grafik yechimiin avtomobil biror uzatmada 
harakatlanayotgan xol uchun ko‘rib chiqamiz. 
N
d
- v
a
koordinatalar sistemasida 
dvigatelning effektiv quvvatiing 
N
d
grafigini ko‘ramiz.( 13 -rasm).

---

13-rasm. Avtomobilning quvvatlar balansi grafigi.
Agar 
N
d
ning qiymatidan transmissiyadagi qarshilikni yengishga sarflangan 
quvvat N
TR
ning qiymatini olib tashlansa, yetakchi g‘ildirakdagi quvvat 
N
k
 
kelib 
chiqadi. 
N
TR
ning qiymati tajriba yo‘li bilan aniqlanadi yoki formula orqali xisoblanadi. 
Grafikning pastki qismida 
N
w
 = f (v
a
)
va
N
ψ
 = f (v
a
)
chiziqlar ko‘rsatiladi. 
N
ψ
 = f (v
a
)
ning grafigini chizishda 
f
const deb faraz qilinadi. Sarflanmagan quvvat 
N
c 
= N
k
-N
w
xisoblanib, u yo‘l qarshiligini yengishva avtomobilga tezlanish berish uchun sarflanadi. 
N
ψ
va
N
c
grafigining chiziqlari kesishgan A nuqtada avtomobil maksimal tezlikka 
erishadi. 
N
ψ
ning qiymati oshirib borilsa 
N
c
ga urinma bo‘lgan B nuqtani topish mumkin. 
Bu no‘qatada avtomobil kritik 
v
akr
tezlikka erishadi. Bundan tashkari, grafik yordamida 
har bir qarshilikni yengish uchun sarflangan quvvatni aniqlash mumkin. Quvvatlar 
balansining grafigi hamma uzatmalar uchun kurilsa, uzatmalar soniga karab chiziqlar 
ko‘payadi. (13-rasm). Bu rasmdan ko‘rinib turibdiki, avtomobil bir xil yo‘ldan har xil 
uzatmada harakatlanganda dvigatel quvvatining ishlatilish rejimi har xil bo‘ladi va u 
dvigatel quvvatidan foydalanish darajasi 
I
bilan aniqlanadi. 
Dvigatel quvvatidan foydalanish darajasi deb, dvigatelning avtomobil tekis 
harakat qilishi uchun zarur bo‘lgan quvvatning drosselg‘-zaslonka tula ochik 
paytidagi quvvatiga bo‘lgan nisbatiga aytiladi: 
I=N
ψ
+N
w
+N
tr
/N
g
 100% 
I
ning qiymati yo‘lning xolatiga, avtomobilning tezligiga, tranmissiyaning 
uzatish soniga bog‘liq. Yo‘lning jami qarshilik koeffitsenti va avtomobilning tezligi 
qancha kichik hamda 
i
tr
 
qancha katta bo‘lsa, dvigatel quvvatidan foydalanish darajasi 
shunchalik kichik bo‘ladi. Masalan avtomobil v
a1
tezlik bilan III uzatmada 
harakatlansa, 
I 
ning qiymati xuddi shu tezlik bilan avtomobil II uzatmada 
harakatlangandagi dvigatel quvvatidan foydalanish darajasi yuqori bo‘ladi. CHunki III 
uzatmada bir xil qarshiliklarni yengish uchun sarflangan quvvatning miqdori II 
uzatmadagidan kam bo‘ladi.