Texnologiyasi

MIKROKAPSULALAR (MICROCAPSULAE)
Mikrokapsulalar  yangi  dori  turi  bo‘lib,  mayda  zarracha,  tomchi, 
gazsimon  moddalar,  hatto  mikroorganizmlarni  ham  qobiqlash  imko- 
niyatini  beradi.  Umuman  fizik-kimyoviy  xususiyatlaridan  qat'i  nazar 
mavjud  boMgan  hamma  moddalarni  bu  turda  tayyorlash  mumkin.
Mikrokapsulalash  faqat  dori  ishlab  chiqarishda  emas,  xalq  xo‘jali- 
gining  hamma  sohasi  (qishloq  xo‘jaligi,  oziq-ovqat  sanoati,  kosmetika, 
maishiy xizmat) da  keng  miqyosda  ishlatilmoqda.
G.P.Gryadunova,  V.Ya.Lebedenko  (1976)  ma'lumotlariga  ko‘ra,  Ger- 
maniya,  Angliya,  Fransiya,  Italiya,  AQSH  va  Misr  mikrokapsulalar  bilan 
keng  ko'lamda  shug‘ullanmoqda.  Ularni  ishlab  chiqarish  bilan  csa  180  ga 
yaqin  firma va ilmiy-tekshirish  institutlari  shug'ullanmoqda.
Hozirgi  vaqtda  mikrokapsula  holida  bir  nccha  xil  dorilar:  vitamin, 
ferment,  antibiotik,  antiastmatik,  uxlatuvchi,  siydik  haydovchi,  yallig'- 
lanishga  qarshi,  yurak-qon  tomir  kasalliklarida  ishlatiladigan  dorilar, 
viruslar,  baktcriyalar  chiqariladi.  Mikrokapsulalar  kukun,  tabletka, 
briket,  emulsiya,  suspenziya,  pasta,  surtma,  malham  dori  shakllarida 
bo'lishi  mumkin.  Ularning  kattaligi  0,5-6500  mikromctr,  qobig‘ining 
qalinligi  esa  0,1-400  mikrometr  boMishi  mumkin.  Qobiq  og‘irligi 
mikrokapsulaning  10-70%  gachasini  tashkil etishi  zarur.
Amaliyotda  ko'proq  ishlatiladigan  mikrokapsulalarning  kattaligi 
100-500  mikrometr,  ta'sir  qiluvchi  moddasi  esa  kapsulaning  15-99%  ini 
tashkil  qilishi  lozim.  Mikrokapsulaning  shakli  dori  moddaning  agregat 
holatiga va olinish usuliga bogMiq.
Suyuq  va  gazsimon  moddalardan  tayyorlangan  mikrokapsulalar 
dumaloq  shaklda,  qattiq  moddalardan  tayyorlanganlari  esa  tuxumsimon 
yoki  noto‘g‘ri  geometrik  shaklda  boMishi  mumkin.
Qobiq  sifatida  50  dan  ortiq  har  xil  tabiiy  va  sun'iy  polimerlar 
ishlatiladi.  Ulardan  eng  ko‘p  ishlatiladiganlari  jelatina,  selluloza  hosila- 
lari,  polivinil  spirt,  polivinil  xlorid,  polietilen,  polipropilen,  poliamid  va 
boshqalardir.
86
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qobiq  hosil  qiladigan  moddalar  kapsulaga  yaxshi  yopishishi,  uning 
gcrmetik  va  elastikligini  ta'minlashi  kcrak.  Qobiqlovchi  moddalarni  4  ta 
asosiy  guruhga boMish  mumkin:
1.  Suvda  criydigan  birikmalar -jclatina,  kraxmal,  PVP,  KMS,  GOES, 
polivinil  spirt  va boshqalar.
2.  Suvda  erimaydigan  birikmalar  -   kauchuk,  ES,  AS,  PE,  PP,  poli- 
amid,  selluloza  nitrat,  silikonlar.
3.  Mum  va  lipidlar  -   parafin,  spermatset,  asalari  mumi,  stearin  va 
palmitin  kislotalar,  sctil  va  iauril  spirtlar.
4.  Ichakda  eriydigan  birikmalar  -   shellak,  zein,  aseto-ftalat,  ascto- 
butirat,  ascto-suksinat scllulozalar.
Dorilarni  mikrokapsula  holida  bcrishdan  maqsad  noxush  hid  va 
mazani  yo'qotish,  dorilarning  uchuvchanligini,  yonuvchanligini,  tashqi 
muhit  ta'sirini  kamaytirishdan  iboratdir.  Bulardan  tashqari,  mikro- 
kapsulalar  qobiq  bilan  qoplanganligi  tufayli  dorilarning  ta'sir  qilish 
muddati  uzaytiriladi  hamda  kerak  a'zoga  ta'sir qilishiga  crishiladi.