Texnologiyasi

3-§. CHo‘kindi tog‘ jinslari asosidagi to‘ldiruvchilar
.
 
CHo‘kindi  tog‘  jinslari  asosidagi  g‘ovak  to‘ldiruvchilar  olishda  asosan 
karbonat g‘ovak ohaktoshlar, chig‘anoqlar va krenezyom g‘ovak jinslar ishlatiladi. 
Ohaktoshlarni  maydalashda  zichligi  1800  kg/m
3
  dan  kam  bo‘lgan  va  uylma 
zichligi  1000  kg/m
3
  gacha  bo‘lgan  g‘ovak  shag‘al  (donalar  orasidagi  bo‘shliqlik 
40-  50%)  olinadi,  bu  material  O‘zRST  8267-93  “Qurilish  ishlari  uchun  zich  tog‘ 
jinslari  asosida  chaqiq  tosh  va  shag‘al”  bo‘yicha  g‘ovak  to‘ldiruvchining 
klassifikatsiyasiga mos keladi. 
Ohaktosh chig‘anoqlar o‘zida cho‘kindi jinslarni kichik chig‘anoq, ohaktosh 
bo‘laklarining sementlashgan holatidagi yig‘indisini mujassamlashtiradi. Ular 
oddiy mayda g‘ovakli ohaktoshlardan yirik g‘ovakli strukturasi bilan farqlanadi. 
Ohaktosh chig‘anoqlarning zichligi asosan 1000 – 1600 kg/m
3
 ni tashkil etadi, 
bunda  siqilishdagi  mustahkamligi  0,5-10MPa  ga  tengdir,  oddiy  g‘ovak 
ohaktoshlarda  esa  zichlik  1600-1800  kg/m
3
  ni  tashkil  etib,  bunda  mustahkamlik 
chegarasi 25MPa gacha bo‘ladi. 
Bundan tashqari g‘ovak ohaktoshlarni boshqa turlari xam uchraydi, ohaktosh 
tuf  zichligi  1400-1800  kg/m
3
  bo‘lib,  siqilishga  mustahkamlik  chegarasi  5-15MPa 
ni tashkil etadi. 
G‘ovak  ohaktoshlarning  mustahkamlik  chegarasi  4-5chi  darajali  zichligiga 
proporsional  bo‘lib,  bunda  mustahkamlikning  pasayishiga  g‘ovaklikning  ta’siri 

---

102 
 
bo‘ladi, bunda pemza, lava tuflari va vulqon tufiga nisbatan kam mustahkamlikka 
ega. CHig‘anoqlarning zichligi pasayishi (5-6 baravar) bilan uning mustahkamligi 
ham  pasayadi,  bu  esa  chig‘anoq  donalarining  kompakt  bo‘lmagan  holda 
joylashgani bilan izohlanadi. 
Maydalangan  bunday  to‘ldiruvchining  donalari  mustahkamligi,  tog‘  jinslari 
mustahkamligiga nisbatan yuqori bo‘ladi. SHu sababli g‘ovak ohaktosh va 
chig‘anoqlardan  sement  sarfini  oshirmagan  holda  zichligi  1800-2200  kg/m
3
 
va  mustahkamlik  chegarasi  5-20  MPa  ga  teng  beton  olish  mumkin.  G‘ovak 
ohaktosh va  chig‘anoq  zahiralari  asosan  O‘zbekistonda,  O‘rta  Osiyoda,  Ukraina, 
Moldaviya  va  Ozarbayjonda  mavjud.  Ulardan  asosan  massiv  tosh  materiallar 
konlarda  qolgan  chiqindilarni  maydalab  va  saralab  beton  uchun  yaroqli 
to‘ldiruvchilar olinadi. 
CHo‘kindi  kremnezyom  jinslardan  to‘ldiruvchi  sifatida  opoka,  spongolit, 
alevrolitni  beton  ishlab  chiqarishda  qo‘llash  chegaralangan.  Ularning  katta 
zahiralari  O‘zbekistonda  mavjud.  Bu  jinslar  zichligi  800-1400  kg/m
3
,  siqilishda 
mustahkamlik chegarasi 2,5-15 MPa ni tashkil etadi. Donalari strukturasi donador 
va mayda g‘ovaklikka ega. 
YUqorida  ko‘rsatilgan  jinslar  tarkibida  amorf  kremnezem,  opal  va  xalsedon 
ko‘rinishda  uchraydi.  Ular  sement  ishqorlari  bilan  aktiv  bog‘lanadi.  SHu  sababli 
bu  to‘ldiruvchilarning  sementli  betonda  qo‘llash  xavfli  bo‘lib,  unda  emirilishni 
keltirib  chiqaradi.