Texnologiyasi

Rasm  3.1.  Aralashma  bo‘shliqligining  mayda  va  yirik  to‘ldiruvchilarga 
bog‘liqligi  
Misol:    V
bo‘sh.yir.
=32%  va  V
bo‘sh.may.
=27%  bo‘lsa,  grafikda  keltiriladiki  yirik 
to‘ldiruvchilar  sarfi  1m
3
  qorishma  uchun  V
yir.
-  0,9  m
3
,  qum  esa    V
may.
-  0,4m
3
, 
bundan  kelib  chiqib  aralashma  bo‘shliqligi  V
bo‘sh.aral.
-  11%  ni  tashkil  etadi.  Agar 
V
yir.
- 0,7m
3
 va V
may.
- 0,55m
3
 bo‘lsa, V
bo‘sh.aral.
- 14,5% ni tashkil etadi. 
  Aralashma  bo‘shliqligi  bevosita  sement  qorishmasi  sarfini  belgilaydi,  ya’ni 
bo‘shliqlik  qancha  katta  bo‘lsa  sement  sarfi  ham  shuncha  ortadi.  Agar  yirik 
to‘ldiruvchidan  voz  kechilsa,  u  holda  mayda  donadorlikka  ega  bo‘lgan  beton 
olinadi va yuqoridagi grafik bo‘yicha to‘ldiruvchining bo‘shliqligi 27% ni tashkil 
etadi. Bu esa 1m
3
 to‘ldiruvchilar aralashmasiga 0,9m
3
 yirik to‘ldiruvchi ishlatishga 
nisbatan 2,5 barobar ko‘p bo‘ladi. SHu sababli sement sarfi ortadi.  
To‘ldiruvchilar aralashmasini bo‘shligi 20 dan 50%ga qadar  o‘zgarib turadi. 
Betonda  bo‘shliqligi  eng  kam  va    bir  necha  fraksiyalardan  tashkil  topgan 
to‘ldiruvchilarni qo‘llagan ma’qul. 
Minimal  g‘ovaklilikka  erishiladigan  chaqiq  tosh  (shag‘al)  va  qumning 
nisbatini  qum  yirik  to‘ldiruvchi  g‘ovaklarini  to‘liq    qoplaydi  degan  faraz  orqali 
aniqlash mumkin bo‘lib, ularning qum zarralari bilan ayrim miqdordagi surilishlari 
inobatga olinadi. Bu holda quyidagi formula kelib chiqadi 

---

42 
 
 
r
К

=V
   
 
 
bu erda:  Q, SH – qum va chaqiq tosh sarfi;  
      α – surilish koeffitsienti;  
     V 
nis.sh
 – shag‘alning nisbiy bo‘shliqligi;  
    
Ш
П


,
 - mos holda chaqiq tosh  va qumning zichligi. 
 Biroq,  minimal  bo‘shliqli  qorishma  har  doim  ham  betonda  ijobiy 
bo‘lavermaydi. CHunki qum va chaqiq tosh nisbatini to‘g‘ri tanlashda sement va 
suvning sarfini ham hisobga olish kerak.  
Sementning  katta  miqdorda  sarflanishi  nafaqat  qumdagi  bo‘shliqlarni 
to‘ldiradi, balki uning uchun qumni kamaytirish hisobiga qo‘shimcha hajm zarurati 
tug‘iladi va bu holda beton qorishmasining harakatchanligi yaxshilanadi.  
  YAxlit  (monolit)  beton  olish  uchun    sement  hamiri  nafaqat    donalar 
orasidagi    bo‘shliqlarni  to‘ldirishi,  balki    quyuq  sement  qatlamini  hosil  qilish 
maqsadida  donalarni  orasini  ochishi  talab  etiladi.  Bunday    qobiqni  hosil  qilish 
uchun  sement sarfi to‘ldiruvchining  solishtirma  yuzasiga bog‘liq bo‘lib, donalar 
o‘lchamlarini  kamayishi  bilan  ortib  boradi.  Natijada  to‘ldiruvchining  solishtirma 
yuzasi  kattalashishi    bilan    beton  qorishmasining    texnik  qovushqoqligi    ortadi. 
Demak,    qorishmaning  ma’lum  darajadagi  quyuqligiga  yoki  harakatchanligiga 
erishish  va  belgilangan  mustahkamlikdagi  betonni  olish  uchun    suv  va  sement 
sarfini oshirishga to‘g‘ri keladi.