Texnologiyasi

Rasm-2.7. Gidravlik klassifikatorning sxemasi: 
a-pastdan  suvli  aralashmani  uzatish  (GKD  tipida);  b-yuqoridan  suvli 
aralashmani  uzatish  (GKX  tipida);  1-  yo‘naltiruvchi  truba;  2-yirik  fraksiyalar 
uchun bo‘shatish trubasi; 3-mayda fraksiyali qumli suvli aralashmaning chiqishi; 
4-klassifikatsion  kamera;  5-quyish  trubasi;  6-shitok;  7-klassifikator  qabul 
kamerasining  korpusi;  8-diffuzor;  9-tayanch;  10-suvni  uzatish  trubasi;  11-
klassifikatsion  kamerada  suvni  uzatish  uchun  xalqa;  12-  voronka;  13-poplavka; 
14-qabul  qilish-tushirish  kamerasi;  15-so‘ndiruvchi  silindrlar;  16-klassifikatsion 
truba; 17-yopqich; 18-toza suvni tangensial uzatuvchi. 
Gidravlik  klassifikatorlar  suvli  aralashmani  pastdan  yoki  tepadan  uzatish 
orqali  ishlaydi.  Birinchi  holatda  (rasm-2.7,  a)  suvli  aralashma  tuproq  so‘ruvchi 
qurilma  orqali  truba-1ga  uzatiladi,  undan  esa  diffuzor-8  orqali  klassifikatsion 
kamera-4ga  etkaziladi.  Toza  suv  oqimida  aralashgan  mayda  qum  kamera 
yuqorisidan o‘tib, truba-5 orqali chiqadi. Yirik fraksiyalar voronka- 12 ga cho‘kadi 
va patrubka-2 orqali uzatiladi. 
Ikkinchi  holatda  (rasm-2,7.  b)  suvli  aralashma  truba-1  yordamida  yuqoridan 
uzatiluvchi  yukni  qabul  qiluvchi  kamera-14da  bo‘linadi,  chunonchi  mayda 
donadorli  qumlarning  suvda  cho‘kish  tezligi  keluvchi  toza  suv  oqimining 
tezligidan  kichik,  shu  sababli  diffuzor-8  orqali  trubaga  tushadi,  nisbatan  yirik 

---

67 
 
donalarning suvda cho‘kish tezligi yuqori bo‘lib, keluvchi suv oqimida bo‘lmaydi, 
shu sababli klassifikatsion truba-16 orqali voronka-12ga tushadi va truba-2 orqali 
tashqariga chiqariladi. 
Gidravlik klassifikatorga tushuvchi toza suv oqimining tezligini nazorat qilish 
orqali qumni talab etilgan dona yirikligida ajratishga erishish mumkin. 
Mayda  qumni  qisman  suvsizlantirish  markazdan  qochma  klassifikator 
gidrotsiklonda  (rasm-2.8.)  amalga  oshiriladi.  Suvli  aralashma  tangensial  ravishda 
siklonga yo‘naltiriladi va devor atrofida aylanadi. 
 
Rasm-2.8. Gidrotsiklonning sxemasi: 
1-chiqish patrubkasi; 2-quyish patrubkasi; 3-po‘lat korpus, ichi ishqalani-
shga bardoshli material bilan qoplangan; 4- qumni bo‘shatish uchun teshik; 5-
qoplash. 
 
Bu  holatda  qumlar  oqimdan  chiqadi  va  devorda  ushlab  qolingan  holatda 
pastga  tushadi,  suv  esa  chang  va  gillar  bilan  birga  yuqori  patrubka  bo‘ylab 
chiqariladi. 
O’z-o’zini tekshirish uchun savollar:
  
 
1.
 
Otqindi tog‘ jinslariga qanday minerallar kiradi? 

---

68 
 
2.
 
CHo‘kindi tog‘ jinslari qanday hosil bo‘ladi? 
3.
 
Metomorfik tog‘ jinslariga qanday minerallar kiradi? 
4.
 
Beton uchun ishlatiladigan tabiiy qumlar asosan qaysi tog‘ jinslaridan 
olinadi? 
5.
 
Qumning donador tarkibi qanday aniqlanadi? 
6.
 
Yiriklik moduli bo‘yicha qumlar qanday guruxlarga bo‘linadi? 
7.
 
Qum tarkibidagi keraksiz aralashmaar miqdori qanday aniqlanadi? 
8.
 
Tabiy qum qanday usullarda qazib olinadi? 
9.
 
Tabiiy  qumni  qazib  olishni tushuntiring? 
10.
 
Maydalash chiqindilari  asosidagi qumni keltiring? 
 
11.
 
Qumni boyitish va fraksiyalarga ajratishda qanday uskunalardan 
foydalaniladi? 
12.
 
Tabiiy zich tog‘ jinslari asosidagi qum qanday ishlab chiqariladi? 
13.
 
Qanday qumlar beton uchun ishlatiladi? 
14.
 
Yiriklik moduli deganda nimani tushunasiz? 
15.
 
Yiriklik moduli bo‘yicha qumning qanday turlari mavjud? 
16.
 
Qumlarda qanday aralashmalar uchraydi? 
17.
 
Qumning zarrachalar tarkibini keltiring? 
18.
 
Qum tarkibida qanday gil, gilsimon qo‘shimchalar uchraydi? 
19.
 
Qum  tarkibidagi  sulfid  va  sulfat  qo‘shimchalarning  miqdori  qanday 
chegarada bo‘lishi kerak? 
20.
 
Qumning namligi necha foizdan oshmasligi kerak? 
21.
 
Tabiiy  qumni  tayyorlashda  qanday  mashina  va  uskunalardan 
foydalanadi? 
22.
 
Qumning  markalarini keltiring? 
23.
 
Gidromexanizatsiyalashgan 
konlarda 
qo‘llanilayotgan  gidravlik 
klassifikatorlar. 
24.
 
Qum ishlab chiqarish texnologik sxemasiga izoh bering. 
 
 

---

69