Texnologiyasi

  
Keys N
o
2 
Beton  uchun  ishlatiladigan  tuldiruvchilar  fizik  va  mexanik  xususiyatlari, 
texnik-iqtisodiy  samaradorligi  va  ishlatilish  soxasi  bo‘yicha  ajralib  turadi.  Beton 
to’ldirgichlarining  yaroqliligini  tekshirishda  uning  quyidagi  asosiy  xossalarini 
bilish zarur xisoblanadi va bu xossalar nazariy yoki amalda laboratoriya sharoitida 
tekshirilib aniqlanadi: 
 To’ldiruvchilarning  uyilma  zichligi:  to‘ldiruvchilar  uyilma  zichligi  deb,  
to‘ldirgich  massasining  u  egallagan  xajmga    nisbatiga  aytiladi  (zarrachalar 
orasidagi bo‘shliq xisobga olinadi); 
1.
 
To’ldiruvchilarning  dona  va  modda  zichligi:  to’ldiruvchilar  donalari  zichligi,  bu 
quruq shag‘al ëki shag‘al namunasi massasining uning donalari xajmi yig‘indisiga 
nisbatan aytiladi;   

---

194 
 
2.
 
To’ldiruvchilarning  bo’shliqligi:    to’ldiruvchi  bo’shliqligi  ëki  donalar  orasidagi 
bo’shliq,  to’ldirgich  erkin  to’kilgandagi  donalar  orasidagi  bo’shliqni  umumiy 
xajmga bo’lgan nisbatiga aytiladi va % da aniqlanadi (zichlanmagan xolda); 
3.
 
To’ldiruvchilarning  dona g‘ovakligi:  g‘ovaklik  - to’ldiruvchi donasidagi barcha 
g‘ovaklarning xajmlari yig‘indisini dona xajmiga nisbatiga aytiladi. Ko’pincha xar 
bir  donaning  aloxida  g‘ovakligi  emas,  balki  olingan  namunadagi  donalarning 
o’rtacha g‘ovakligi aniqlanadi; 
4.
 
To’ldiruvchilarning namligi va suvshimuvchanligi:  to’ldiruvchilarning namligi va 
suvshimuvchanligini  aniqlashda  donalar  g‘ovakligi  asosiy  faktorlardan  biri 
xisoblanadi; 
5.
 
To’ldiruvchilarning dona shakli va donadorlik tarkibi:  uyilma zichlik, bo’shliqlik 
kabi to’ldiruvchilarning xaraktiristikasini donalar shakli orqali aniqlanadi. Birinchi 
marta  buni  B.Nikolaev  tadqiq  etdi  va  1914  yilda  «Material  donalari  shakli  va 
o’lchamiga mos beton va qorishmalar tarkibi» ishida keltirib o’tdi; 
6.
 
 To’ldiruvchilarning    strukturasi:    to’ldiruvchi  donalari  tarkibini  tashkil  etuvchi 
moddalar  amorf  ëki  kristall,  shu  bilan  birga  g‘ovak  ëki  zich  strukturani  tashkil 
etadi; 
7.
 
To‘ldiruvchilarning mustahkamligi: to‘ldiruvchilar tog‘ jinslarini maydalash orqali 
olinsa, u holda shu tog‘ jinsining mustahkamligi aniqlanadi; 
8.
 
To‘ldiruvchilarning  suvga  va  sovuqqa  chidamliligi:  to‘ldiruvchilarning 
mustahkamligi  ular  olinadigan  tog‘  jinsidan  kelib  chiqib,  suvga  bo‘ktirilgan 
holatida  aniqlanadi.  To‘ldiruvchilarning  sovuqqa  chidamliligi  ularni  suvga 
bo‘ktirilgan holatda ko‘p martali muzlatish va eritish natijasida tekshiriladi. 
           Talabalar  tomonidan  erishilgan  natijalar  formulalar  yordamida  xisoblanib, 
so‘ngra davlat standartlarida keltirilgan ko‘rsatgichlar bilan solishtiriladi. SHundan 
so‘ng olingan to‘ldiruvchi beton uchun yaroqli yoki yaroqsiz ekanligi aniq bo‘ladi. 
G‘ovak  to‘ldiruvchi  ishlab  chiqarishda  xomashyo  materiallarni  to‘g‘ri  tanlash  va 
to‘g‘ri proportsiyada qo‘llash katta axamiyatga ega.