Texnologiyasi

 
3-guruh uchun topshiriq 

---

199 
 
Kul-shlakli  aralashmalarni    keltiring.  Kul-shlakli  aralashmalardan  betonda 
foydalanishni  tushuntirib  bering. Sanoat  chiqindilaridan  foydalanishning  iqtisodiy 
samaradoligini bayon eting. 
 
 
Keys N
o
4 
 
Beton  tarkibini  loyihalash  berilgan  mustahkamlikdagi  va  tsement  sarfini 
minimal konsistentsiya asosida bajariladi. Zich tarkibli va minimal tsement sarflab 
olinadigan betonlarda asosiy hajmni to‘ldiruvchilar tashkil etadi.  
 
Agar  yirik  to‘ldiruvchi  bo‘liqligi  (shag‘al  yoki  shag‘al)  –  V
bo‘sh.yir. 
bo‘lsa, 
unda  betonning  maksimal  tashkil  etuvchisi  mayda  to‘ldiruvchi  hisoblanadi                                  
– V
mayda 
= 0,01V
bo‘sh.yir. 
(0,01-bo‘shliqlik foizda keltirilgan).  
 
U holda mayda va yirik to‘ldiruvchilar aralashmasi bo‘shliqligi quyidagiga 
teng: 
100
.
.
.
.
min
.
йир
буш
май
буш
арал
V
V
V

           
 
Misol: agar shag‘al bo‘shliqligi 32% bo‘lsa, qumning bo‘shliqligi esa 27% 
bo‘lsa,  u  holda  shag‘al  va  qumning  minimal  bo‘shliqligi  8,6%  ni  tashkil  etadi. 
Bunda  shartli  ravishda  yirik  to‘ldiruvchilar  orasidagi  bo‘shliq  mayda 
to‘ldiruvchilar  bilan  to‘ldirilishini  nazarda  tutiladi.  Lekin  amaliyotda  yirik 
to‘ldiruvchi  donalari  bir-biriga  yaqin  joylashganda  qum  o‘tishi  qiyinlashadi  va 
bo‘shliq hosil bo‘ladi.   
 
SHu  sababli,  qumning    hajmi  V
qum 
=  0,01V
bo‘sh.yir. 
bo‘lsa,  u  holda  yirik 
to‘ldiruvchining  donalari  qorishmada  kam  miqdorda  siljiydi  va  qorishma 
bo‘shliqligi  ortadi.  Aralashma  bo‘shliqligining  mayda  va  yirik  to‘ldiruvchilarga 
bog‘liqligini I.N.Axverdov grafik ko‘rinishida tasvirlaydi.  
 
 
 
 
 
 
 

---

200 
 
 
 
Aralashma bo‘shliqligining mayda va yirik to‘ldiruvchilarga bog‘liqligi  
Misol:    V
bo‘sh.yir.
=32%  va  V
bo‘sh.may.
=27%  bo‘lsa,  grafikda  keltiriladiki  yirik 
to‘ldiruvchilar  sarfi  1m
3
  qorishma  uchun  V
yir.
-  0,9  m
3
,  qum  esa    V
may.
-  0,4m
3
, 
bundan  kelib  chiqib  aralashma  bo‘shliqligi  V
bo‘sh.aral.
-  11%  ni  tashkil  etadi.  Agar 
V
yir.
- 0,7m
3
 va V
may.
- 0,55m
3
 bo‘lsa, V
bo‘sh.aral.
- 14,5% ni tashkil etadi.  
1.
 
Aralashma bo‘shliqligi bevosita tsement qorishmasi sarfini belgilaydi, yahni 
bo‘shliqlik qancha katta bo‘lsa tsement sarfi ham shuncha ortadi.  
2.
 
Agar  yirik  to‘ldiruvchidan  voz  kechilsa,  u  holda  mayda  donadorlikka  ega 
bo‘lgan  beton  olinadi  va  yuqoridagi  grafik  bo‘yicha  to‘ldiruvchining 
bo‘shliqligi 27% ni tashkil etadi. Bu esa 1m
3
  to‘ldiruvchilar  aralashmasiga 
0,9m
3
  yirik  to‘ldiruvchi  ishlatishga  nisbatan  2,5  barobar  ko‘p  bo‘ladi.  SHu 
sababli tsement sarfi ortadi.