Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

 
Ekstruziyalash mashinasi chervyakining mexanik mustahkamligini hisobi 
Mexanik xisobning maqsadi tanlangan chervyakni mustaxkamlikka va 
egiluvchanlikka moyilligini aniqlash xisoblanadi. Chervyak konus xolatiga ega 
bo‗lib, unga kuchning tasiri siqish, egilish va aylanish kuchlanishini yuzaga 
keltiradi. 
Menga berilgan mashina bir chervyakli ekstruder xisoblanadi. 
Chervyak, bu o‗z o‗qi yo‗nalishida kuch buro‘vchi, R, o‗z og‗irligi tekis 
taqsimlangan yuk q va aylantiruvchi moment N
ayl
ga ega bo‗lgan konsel 
ko‗rinishidagi o‗zak (sterjen).
Chervyak diametri:
 
20 
Shunday qilib, chervyak murakkab kuchlanish sharoitida bo‗lib, 
mustaxkamlikning uchinchi nazariyasi bo‗yicha xisoblanadi: 


 
н
кр
н
сн
экв





2
2
4


Siqilish kuchlanishi ζ
n
o‗z o‗qi yo‗nalishidagi kuch ta‘siri ostida paydo 
bo‗ladi. U quyidagi tenglamadan aniqlanadi: 
Па
F
P
,


Bu yerda: 
F – ko‗ndalang kesim yuzasi. 


2
2
1
2
ср
;
4
d
D
F
м



Bu yerda: 
D
sr
– chervyakning o‗rtacha diametri; 
1
h
-
D

ср
D


D
h



16
.
0
12
.
0
1

---

75 
d
1 
– chervyakning sovitish teshigi diametri (10 mm) 
D
sr 
= D – h
1 
= 70 – 9.8 = 60.2 mm 
h
1 
= 0.14 ∙ 70 =9.8 
D – chervyak diametri 
2
2
2
0027663
,
0
4
10
2
.
60
м
F
мм
мм



23079
4
70
14
.
3
6
,
4
D
p
P
2
2





H


H
q
p



q – erkin tushish tezligi; 
p – polietilen zichligi.
∆p = 9.81m/sm
2 
∙ 0,65 ∙ 0,92(VD) kg/m
2
= 5,87 kg/sek
2
∙ m = 6N 


6
.
835642
4
7
.
729
9
.
8342912
9
.
8342912
0.0027663
23079
2
2









экв
сж
Aylantirish kuchlanishi ζ
n 
taqsimlangan yuk q =xisobiga yuzaga keladi. 
w
ql
W
M
H
2
2
H



Bu yerda: 
D
sr
– chervyakning o‗rtacha diametri; 
q – chervyak kesimining o‗q momenti; 
W – chervyak kesimining o‗q momenti qarshiligi. 
1
,
21391
2
,
60
10
1
32
2
,
218167
14
,
3
D
d
1
32
4
4
ср
1
3




































ср
D
W

Aylantirish kuchlanishi η
kr
aylantirish momenti ta‘sirida kelib chiqadi va 
quyidagi tenglamadan aniqlanadi. 


W
кр
кр
М


---

76 
Bu yerda: 
ч
W
N

кр
M
M
kr 
= 1500 ayl/min ∙ 13.03 kVt = 19545 ayl/min 
м
мм
D
D
W
p
6
,
68
68600
343000
2
.
0
2
.
0
16
3
3








2N
ql


мм
D
L
2100
30



2
054
.
0
4
07
.
0
14
.
3
4
D
S
м





3
0.12м
2.1
0.054
L
S
V





924
12
,
0
м
кг
7700
V
3
3
ст





м
М
чер

м
Н
4312
2.1
9.8
924
q



7
.
729
03
.
13
2
1
.
2
4312
2
ql
2





N
из

кВт
D
Q
N
7
.
8
70
10
350
10
84
.
1
3
84
.
1
3









0038
.
0
1
.
21391
7
.
8
55
.
9
W
N
55
,
9





кр
М
44
.
43633
2
.
60
2
.
0
W
3
p



0
44
.
43633
0038
.
0
W
М
p
кр



кр

[ ]
n=2
3
=480
da (st 4. tab.10.5) 
√( ) √
=115,23 MPa 
115,25 MPa 
MPa shart bajarildi. 

---

77 
IQTISODIYOT 

---

78 
ISHLAB CHIQARISH DASTURI - MAHSULOTNING YILLIK 
ISHLAB CHIQARISH HAJMI (NATURAL VA QIYMAT 
IFODASIDA) 
12-jadval. 
№ 
Mahsulot nomi 
O‗lcham 
Bir o‗lcham
narxi so‘m 
Natural
ifodasi 
Qiymat 
Ifodasi 
m.so‗m 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Polietilen
plyonkalari 
tonna 
18 600 000 
12 000 
223 200 000 
Jami 
Ushbu jadvalda loyixa bo‗yicha ishlab chiqarishga rejalashtirilgan mahsulot 
turi, uning o‗lchami, natural ifodadagi va qiymati bo‗yicha mahsulotning hajmi va 
1 o‗lcham mahsulotning sotiladigan narxi qayd etiladi. 
Hisob tartibi: 
5 grafada loyixa bo‗yicha mahsulotning 1 yillik hajmi qayd etiladi. 
6 grafa = 4 grafa x 5 grafaga. [25] 
1.
 
Korxona i/ch sarflari va ularning guruxlanishi 
 
Umumiy ko‗rinishda ishlab chiqarish sarf xarajatlar (maxsulot, ishlar, 
xizmatlar tannarxi) ishlab chiqarish jarayonida qo‗llanilgan tabiiy resurslar, xom 
ashyo, materiallar, yoqilg‗i, quvvat, asosiy fondlar, mexnat resurslari, xamda 
ishlab chiqarish va maxsulotni sotishga sarflangan boshqa qolgan xarajatlarning 
qiymatlarni aks ettiradi. 
Bozor iqtisodiyotiga o‗tish munosabati bilan O‗zbekiston Respublikasi 
Moliya Vazirligi tomonidan 27.01.1995 yil №9, 5.02.1999 yili № 54 qarori bilan 
takomillashtirilgan ―Maxsulot tannarxi (ishlar, xizmatlar) ni tashkil qiluvchi sarflar 
tarkibi va maxsulot (ishlar, xizmatlar) ni sotish, moliya natijalarni kelib chiqish 
tartibi‖ to‗g‗risidagi yangi yo‗riqnoma qabul qilingan. 

---

79 
Ushbu yo‗riqnoma bo‗yicha xamma sarflar maxsulot ishlab chiqarish 
tannarxiga kiritiladigan va ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan (ammo ular 
davr xarajatlar tarkibida qayd etilib, asosiy faoliyat foydasida inobatga olinadilar) 
xarajatlarga bo‗linadilar: 
- 
Bundan tashkari sarflar korxona umumxo‗jalik faoliyatining foyda 
yoki zarari xisobida inobatga olinadigan moliya faoliyati bo‗yicha xarajatlar; 
- 
Favqulotdagi zararalar (foyda yoki daromadini soliq to‗laguncha 
qadar xisobida inobatga olingan) dan iborat. 
Shunga ko‗ra sarf moddalarining guruxlanishi quyidagicha bo‗ladi: 
1. 
Maxsulotning ishlab chiqarish tannarxi; 
2. 
Davr xarajatlari; 
3. 
Moliya faoliyati xarajatlari; 
4. 
Favqulotdagi zararlar.