Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

1-rasm. Silindrning shartli zonalari 

---

15 
Isitiladigan silindr (chervyak singari) shartli ravishda uch zonaga bo‗linadi: 
1 zona – granulaning silindrga tushishi va uni oldinga siljishi va 
zichlanishi. 
2 zona – siqish zonasi, bu zonada polimer sekin-asta issiqlik ta‘sirida 
yumshaydi va plastikalanadi. Bu berilayotgan issiqlik va materialning ichki 
ishqalanishi natijasida hosil bo‗ladigan issiqlik tufayli amalga oshiriladi. 
Polimerlarni suyuqlanishida uning hajmi kamayadi, shu tufayli bu zonada 
chervyak kanalining chuqurligi kamayib borishi rejalashtirilgan. 
Oxirgi 3 zona — me‘yorlash nomi bilan ataladi. Bunda butun chervyak vint 
kanali bo‗ylab suyuqlangan polimer bilan qoplangan va suyuqlanma qolipga siqib 
chiqarib beriladi. 
1-zona uzunligi odatda silindrga tushayotgan granula joyidan boshlab to 
granulani suyuqlangan qatlami silindr devorida yoki shnekda hosil bo‗lganicha 
uzunlik qabul qilingan. 
2-zona – suyuqlanish zonasi - suyuqlanish boshlangandan to butunlay 
granulani suyuqlangan holatga kelguncha shnek masofasi qabul qilingan. 
3-zona – me‘yorlash, bu zonada butunlay suyuqlangan, harorat bir tekis 
taqsimlangan va suyuk polimer bir xil hossaga ega bo‗lishini ta‘minlash zonasidir 
va suyuqlanma siqib chiqarishga tayyor. [9] 
Sho‗rtangaz kimyo majmuasida plyonka olish uchun qo‗llaniladigan
markalar asosida ishlab chiqarilgan polietilen plyonkalar turli sohalarda qo‗llanilib 
u asosan ekstruziyalash usuli ya‘ni puflash usuli bilan olinadi. Olingan plyonkalar 
mkmlarda o‗lchanadi. Bu puflash usuli boshqa usullarga qaraganda qulay va sifatli 
maxsulotlar olish uchun mo‗ljallangan. Ekstruziya usulida ishlab chiqariladigan 
plyonkalar xajmining 80 % ―yeng puflash‖ usulining eng ko‗p xollarda uning 
termoplastlarni qayta ishlash turlari bo‗yicha universalligi, texnologik tizimning 
yuqori unumdorligi, xossalarini o‗zgartirish imkoni bo‗lgan, ko‗p qatlamli 
buyumlar olish imkoniyati, qo‗yilgan sarmoyani tezlikda o‗zini oqlashi sabab 
bo‗ladi.

---

16 
Hozirgi paytda yengli plyonkalar ishlab chiqarishda qalinligi 2-3 mkm dan 
1000 mkm gacha, yeng perimetri 12 m va qatlamlar soni 7 tagacha bo‗lgan 
ko‗rsatkich o‗zlashtirilgan. 
Ekstruzion tizimlar olinadigan buyumlar turiga qarab sinflanadilar: 
1.
Silliq quvurlar va shlanglar, gofrlangan va perforirlangan 
shlanglar va quvurlar, o‗rovchi quvurlar, shuningdek yaxlit profildagi 
quvurlar (oval, kvadrat, to‗g‗ri burchakli). 
2.
Plyonka ishlab chiqaruvchi agregatlar yeng plyonka, yassi 
plyonka, bir va ko‗p qatlamli, harorat ta‘sirida qisqaruvchan va 
cho‗ziluvchan (strech). 
3.
List oluvchi agregatlar. 
4.
Profillarni ekstruziyalovchi agregatlar. 
5.
Kabel ishlab chiqaruvchi tizimlar. 
6.
Plastmassalarni granulalovchi tizimlar. 
7.
Ikkilamchi polimer hom-ashyosini qayta ishlovchi tizimlar. 
Polimerlardan olingan plyonka materiallari texnikaning turli tarmoqlarida 
qishloq xo‗jaligida, oziq-ovqat sanoati va turmushda keng foydalaniladi.
Turli hildagi pagonometr da o‗lchanadigan buyumlarni ishlab chiqarish 
uchun 
ekstruzion 
mashinalar, 
yana 
boshqacha 
aytganda 
agregatlardan
foydalaniladi. Mavjud konstruksion farqlar ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
turlariga qaramay ekstruzion tizimlar qator o‗xshash bloklarga ega. Ularga: 
yuklovchi qurilmali ekstruder, shakllovchi kallak, buyumlarni sovitish qurilmasi, 
buyumlarni tortib olish qurilmalari, qabul qiluvchi qurilmalar kiradi. Zamonaviy 
agregatlar ko‗pincha yakunlovchi ishlab beradigan mahsus bloklar bilan butlanadi 
(paketlarni dazmollash, buyum yuzasiga rasm va materiallarni yozish va 
boshqalar). 
―Yeng puflash‖ texnologiyasi prinsiplari quyidagilardan iborat: 
Ekstruderda uzatilgan polimer harorat ta‘sirida suyiladi va shakllovchi kallakdan 
yeng ko‗rinishida ezib chiqariladi. So‗ngra darhol talab qilingan o‗lchamlargacha 
havo bilan puflanadi va ikki qatlamli polatno shaklida o‗raladi.

---

17 
a)
b)
c)