Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

XOM ASHYONI VA 
MATERIALLARNI 
TA‘MINLOVCHI 
KORXONALAR, XOSSALARI, 
TEKSHIRISH USULLARI, 
ULARNI TEXNOLOGIK 
JARAYONGA TAYYORLASH

---

30 
 
Xom 
– ashyoni ta‘minlovchi asosiy korxona xozirgi kunda 
Respublikamizda yagona bo‗lib turgan ―Sho‗rtangaz kimyo majmuasi‖ 
hisoblanadi. Bu majmua 
1996 yil 11 noyabrdagi O‗zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 395-sonli Qaroriga muvofiq, polietilen ishlab 
chiqarishga mo‗ljallangan Sho‗rtan gaz kimyo majmuasining qurilishi to‗g‗risida 
qaror qabul qilindi. Majmua O‗zbekiston Respublikasining janubi-g‗arbiy qismida 
Qarshi cho‗lida (Qashqadaryo viloyati, G‗uzor tumani), Sho‗rtan gaz kondensati 
konlari negizida qad ko‗tarishi ko‗zda tutilgan edi. 
1998 - yilning fevral oyida ―O‗zbekneftgaz‖ MXK tomonidan ABB 
Lummus Global (SSHA), ABB Soimi (Italiya), Mitsui&Co.Ltd, Toyo 
engineering, Nisho Iwai Corp (Yaponiya) kompaniyalaridan iborat konsorsium 
bilan Sho‗rtangaz kimyo majmuasining texnologik qismini ―foydalanishga tayyor 
holgacha‖ qurilishini amalga oshirish to‗g‗risida shartnoma imzolandi.
2001-yil dekabr oyining 21 sanasida O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti 
I.A.Karimov va yuqori darajadagi boshqa mehmonlar ishtirokida majmuaning 
rasmiy taqdimot marosimi o‗tkazilib, unda majmua jamoasiga uning ramziy kaliti 
topshirildi va ishga qo‗shish ishlari boshlandi.
2002 - yilning avgust oyida UzClear® tovar belgisi ostidagi birinchi 
―o‗zbek‖ polietileni ishlab chiqildi. 
2006 – yil Hukumat qaroriga binoan ―Qarshitermoplast‖ (Qarshi shahri) 
korxonasi majmua balansiga o‗tkazildi va polietilen kimyoviy jihatdan barqaror 
bo‗lgan turli suyuqliklar va gazsimon moddalar uchun bosim ostida ishlovchi 
kanalizatsion quvurlarga mo‗ljallangan, diametrik 25 mm dan 250 mm gacha 
bo‗lgan polietilen quvurlar ishlab chiqarish orqali tayyor polietilen mahsulotlari 
ishlab chiqaruvchilar safiga qo‗shildi.
2007 – yilning dekabr oyida polietilen bog‗lovchi qismlar ishlab chiqarish 
yo‗lga qo‗yildi. 
2009 – yilning iyul oyida ekinlarni sug‗orish suvi tanqis bo‗lgan 
hududlardagi xo‗jaliklar uchun tomchilatib sug‗orish tizimi butlovchi qismlarini 
ishlab chiqarishga mo‗ljallangan liniya ishga tushirildi. 

---

31 
2010 – yilning aprel oyida binolarning old qismini jihozlashga 
mo‗ljallangan alyumin kompozitli panellar ishlab chiqarishga mo‗ljallangan liniya 
ishga tushirildi.
Majmuaning faoliyati Unitar Shuba korxonasi shaklida tashkil etilgan 
bo‗lib, bevosita "O‗zbekneftgaz" Milliy Xolding Kompaniyasi tasarrufidagi 
―O‗zneftgazqazibchiqarish‖ aksiyadorlik kompaniyasi tarkibiga kiradi. 
Korxonaning yillik quvvati 3,9 mlrd. kubometr xom ashyo gazini qayta 
ishlash natijasida quyidagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga mo‗ljallangan: 
- 125 ming tonna polietilen granulasi; 
- 100 ming tonna siqilgan gaz; 
- 100 ming tonna gaz kondensati; 
- 1,5 ming tonna oltingugurt granulasi.
Hozirgi kunda Sho‗rtangaz kimyo majmuasida plyonka olish uchun 
qo‗llaniladigan bir qancha polietilen markalari ishlab chiqarilayotgan bo‗lib, ular 
quyidagicha: 
4-jadval. 
Polietilen markasi 
Zichligi, g/sm
3
 
Oquvchanligi, g/10 min 
F-Y720 
Chiziqli PE, past 
zichlikli 
0.918-0.922 
0.60-0.90 
F-0120 
Chiziqli PE, past 
zichlikli 
0.918-0.922 
0.80-1.5 
F-0220 
Chiziqli PE, past 
zichlikli 
0.918-0.922 
1.5-2.5 
F-0320 
Chiziqli PE, past 
zichlikli 
0.918-0.922 
2.5-3.5 
F-Y336 
O‗rta zichlikli PE 
0.934-0.938 
0.24-0.30 
F-Y240 
Yuqori zichlikli PE 
0.936-0.942 
0.19-0.31 
F-Y346 
Yuqori zichlikli PE 
0.942-0.948 
0.19-0.31