Texnologiyasi fakulteti t. R. Abdurashidov nomidagi «yuqori molekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi» kafedrasi

Q
z
 = Q
pl
 = Q
d
 
Bundan tashqari suyuqlanmani formaga aylanishida va formadan 
chiqayotganda 
sodir 
bo‗ladigan 
jarayonlar 
hisobga 
olinishi 
kerak: 
makromolekulalarni darajasi siljish tezligiga bog‗liqligi, suyuqlanmaning tortish 
kuchi va tezligi, suyuqlanma oqimining elastikligini tiklash va boshqalar. 
Ekstruziyalashning texnologik parametrlari: 
Bularga quyidagilar kiradi: suyuqlanma harorati silindrda va kallakda, 
suyuqlanmaning kallakdagi bosimi, shnekning aylanish tezligi (chastotasi). 
Optimal rejimni belgilashda termoplastning turi, uning molekulyar massasi, 
kompozitsiya tarkibi, buyumning o‗lchami va shakli, foydalanilayotgan uskuna 
turlari va hokazolarni hisobga olish kerak. 
Bu loyihada asosan polimer materiallardan plyonka olish haqida so‗z 
yuritamiz. Bu texnologiya eng usulida plyonka olish texnologiyasi deb atalib, 
bunda jarayon quyidagicha tanlangan:
1.
Plyonkani ekspluatatsiya qilish shartlarini analizi qilish, oligan plyonkani 
ekspluatatsiya qilish uchun qo‗yiladigan talablar aniqlash – o‗lchamlarini 
aniqligini ta‘minlash (―yeng‖ kengligi va qalinligi) va tinimsiz ravishda 
qalinligini mikrometrlarda nazorat qilish. Qalinligini o‗zgaruvchanligi +10%.
nisbiy cho‗ziluvchanligi
quyi zichlikli polietilenlardan olingan plyonkalarda: 
bo‗ylamasiga cho‗zilganda 650 % ni, ko‗ndalangiga cho‗zilganda 800% ni 
tashkil etishi lozim tarzda ishlab chiqarish.

---

27 
2.
Plyonkaning eksplutatsiya talablaridan kelib chiqqan holda turini aniqlash – 
optik 
xususiyatlari 
yuqoriligini 
ta‘minlash, 
ultrafiolet 
nurlarini 
o‗tkazuvchanlik qobiliyati yuqoriligini ta‘minlash va ko‗p yilga 
bardoshliligini oshirish maqsadga muvofiqdir. 
3.
Plyonkani qayta ishlash usulini tanlash – bu bo‗limda plyonkani ishlatilgan 
sohalaridan qat‘iy nazar, masalan; issiqxonalardan yig‗ib olingan 
plyonkalarni chang turpoqlardan tozalab zarur bo‗lsa yuvuvchi liniyalarda 
yuvib, uni oglomerator yoki granulyatorlarda ishlov berish kerak bo‗ladi.
4.
Qayta ishlab beradigan uskunaning tipi va o‗lchamini aniqlash – berilgan 
loyixada ikkilamchi polietilen plyonkalari qayta ishlash bo‗limi mavjud 
emas. Lekin zarur bo‗lsa, talab va taklifga asosan kerakli quvvatda ishlovchi 
oglomerator va granulyator tanlash mumkin bo‗ladi. 
5.
Plyonkaning markasi (rusumini) ni tanlash – bu bo‗limda ishlatilish soxasiga 
qarab kerakli o‗lcham va kalinlikdagi polietilen plyonkalarni ishlab chiqish 
yo‗li tanlanadi. 
6.
Texnologik moslamani konstruksiyalash – bo‗limda standart, tayyor 
ekstruderdan foydalaniladi.
7.
Aniq bir plyonka turidan buyum tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish – 
qayta ishlangan ikkilamchi plyonkadan boshqa turdagi buyumlar olishni 
imkoni yo‗q. Sababi bu ikkilamchi xom ashyoda elastiklik xususiyati yuqori. 
Xar bir buyum uchun kerakli xossaga ega polietilen markalari ―Sho‗rtangaz 
kimyo majmuasi‖ tomonidan ishlab chiqarilmoqda. 
8.
Plyonkaning olingan buyumning texnik-iqtisodiy samaradorligini aniqlash – 
ikkilamchi xom – ashyodan aralashtirib olingan plyonka (20-30 %) toza xom 
– ashyodan olingan plyonkaning narxi arzonligi sabab, bu plyonkaning 
ishlatilish soxalari ham mavjud. Shu sabab bu mahsulotga asosiy e‘tibor 
qurilish sanoati va xo‗jaliklarda katta bo‗lganligi uchun ishlab chiqish 
samaradorligi yuqori.
9.
Texnologik moslamani tayyorlash va sozlash – avval aytilganidek, bu 
bo‗limda tayyor ekstruderdan foydalaniladi. Sozlashni o‗z vaqtida bajarilishi 
esa foydadan holi emas.

---

28 
10.
Buyumning tajriba partiyasini ishlab chiqish, uni stendlarda tekshirib ko‗rish 
va plyonkaning to‗g‗ri tanlanganligi to‗g‗risida xulosa chiqarish – ishlab 
chiqilgan mahsulotni tajribalarda tekshirib ko‗rish zarur. Sifati yuqori 
darajadaligi 
to‗g‗risidagi 
ma‘lumotga 
ega 
bo‗lingan 
xoldagina 
iste‘molchilarga taqdim etish ishlab chiqaruvchini vazifasidir.

---

29