Texnologiyalari va

Operatsion tizimlar evolyutsiyasi
Birinchi davr (1945-1955-yillar)
 
Raqamli 
kompyuterlarni 
yaratishda 
muvaffaqiyatlar 
Ikkinchi 
jahon 
urushi
 tugaganidan keyin sodir boʻldi. 40-yillarning oʻrtalarida birinchi lampali 
hisoblash qurilmalari yaratildi. Shu bilan birga, kompyuterni loyihalash va 
dasturlash amalga oshirildi. Bunga boshqa amaliy sohalardan har xil turdagi 
amaliy muammolarni hal qilish sohasidagi tadqiqot ishlari kirar edi. Oʻsha paytda 
dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirilgan. Oʻsha paytda operatsion tizimlar 
yoʻqligi sababli barcha vazifalar dasturchi tomonidan maxsus boshqaruv panelidan 
qoʻlda hal qilinardi. Operatsion tizimda matematik hamda yordamchi dasturlar 
kutubxonalaridan boshqa dasturiy taʼminot yoʻq edi. 
Ikkinchi davr (1955-1965-yillar) 
1950-yillarning oʻrtalarida hisoblash texnikasining rivojlanishida yangi texnik 
baza — yarimoʻtkazgich elementlarning paydo boʻlishi bilan bogʻliq yangi davr 
boshlandi. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchli boʻldi. Ular juda muhim 
vazifalarni ishonib topshirish uchun yetarlicha uzoq vaqt ishlay olar edi. Aynan 
shu davrda dasturchilar va operatorlar, foydalanishga topshiruvchilar hamda 
kompyuterlarni ishlab chiquvchilarga boʻlingan edi. 
Bu yillarda birinchi 
algoritmik tillar
 va birinchi tizim dasturlari — 
kompilyatorlar paydo boʻldi. Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu dasturni ishga 
tushirish oʻrtasida kamroq qoʻshimcha xarajatlarni talab qilgan. Birinchi ommaviy 

---

ishlov berish tizimlari paydo boʻldi, ular birin-ketin dasturni ishga tushirishni 
avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini oshirdi. 
Ommaviy ishlov berish tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipidir. 
Partiyalarni qayta ishlash tizimlarini amalga oshirish jarayonida rasmiylashtirilgan 
topshiriqlarni boshqarish tili ishlab chiqildi, uning yordamida dasturchi tizim va 
operatorga kompyuterda qanday ishni bajarishni xohlashini aytdi. Odatda 
perfokartalar palubasi koʻrinishidagi bir nechta vazifalar toʻplami topshiriqlar 
paketi nomini oldi. 
Uchinchi davr (1965-1980-yillar) 
Kompyuterlar rivojlanishining uchinchi muhim davri 1965-1980-yillarga 
toʻgʻri keladi. Bu vaqtda texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimoʻtkazgichli 
elementlardan integral mikrosxemalarga oʻtish sodir boʻldi, bu esa yangi, uchinchi 
avlod 
EHMlariga
 ancha keng imkoniyatlar berdi. 
Bu davr, shuningdek, dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar oilalarini 
yaratish bilan tavsiflanadi. Integral mikrosxemalarga asoslangan dasturiy 
taʼminotga mos keladigan mashinalarning birinchi oilasi IBM/360 seriyali 
mashinalar ishlab chiqilgan edi. 1960-yillarning boshlarida qurilgan bu oila 
ikkinchi avlod mashinalaridan narx/unumdorlik jihatidan sezilarli darajada ustun 
keldi. Tez orada dasturiy taʼminotga mos keladigan mashinalar gʻoyasi umum 
eʼtirof etildi. 
Dasturiy taʼminot operatsion tizim muvofiqligini talab qildi. Bunday 
operatsion tizimlar katta va kichik turli xil tashqi qurilmalarga ega katta va kichik 
hisoblash tizimlarida tijorat sohasida va ilmiy tadqiqot sohasida ishlashi kerak edi. 
Ushbu qarama-qarshi talablarning barchasini qondirish niyatida tuzilgan operatsion 
tizimlar dizayn jihatidan juda murakkab ekanligini isbotladi. Ular minglab 
dasturchilar tomonidan yozilgan koʻp millionlab montaj qatorlaridan iborat boʻlib, 
minglab xatolarni oʻz ichiga olgan, bu esa cheksiz tuzatish oqimiga sabab boʻlgan 
edi. Operatsion tizimning har bir yangi versiyasida baʼzi xatolar tuzatildi va boshqa 
qoʻshimchalar kiritildi. 
Oʻzining ulkan hajmi va koʻplab muammolariga qaramay, uchinchi avlod 
mashinalarida OS/360 va shunga oʻxshash boshqa operatsion tizimlar koʻpchilik 
isteʼmolchilar ehtiyojlarini qondirdi. Operatsion tizimlarning ushbu avlodining eng 
muhim yutugʻi multidasturlashni amalga oshira olishida edi. Multidasturlash — bir 
protsessorda bir nechta dasturlar navbatma-navbat bajariladigan hisoblash 
jarayonini tashkil qilish usulidir. Bitta dastur kiritish-chiqarish operatsiyasini 
bajarayotganda, protsessor dasturning ketma-ket bajarilishida boʻlgani kabi (bitta 
dasturli rejim) boʻsh turmaydi, balki boshqa dastur (koʻp dasturli rejim)ni bajaradi. 

---

Bunday holda, har bir dastur boʻlim deb ataladigan oʻz operativ xotirasiga 
yuklanadi. 
Yana bir yangilik paydo boʻldi — spuling (