Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

 
4.2. WiMAX (IEEE 802.16) standarti 
 
IEEE  802.16  standarti  arxitekturasi.    96  ta  kompaniyalar 
tomonidan  tashkil  etilgan  xalqaro  sohaviy  WiMAX  (Worldwide 
Interoperability  for  Microwave  Access)  Konsorsiumi  keng  polosali 
simsiz  ulanish  (KPSU)  uchun  qo‘llaniladigan  barcha  qurilmalarni 
moslashuvchanligiga  erishishga  ko‘pmaklashishni  maqsad  qilib 
qo‘ygan.  Konsorsium  tomonidan  ishlab  chiqilgan  birinchi  IEEE 
802.16  standarti  keng  polosali  simsiz  ulanish  (Broadband  Wireless 
Access)  hududiy  taqsimlangan  tarmoqlarni  shahar  ko‘lamlarida 
(Wireless  MAN)  yaratish  uchun  mo‘ljallangan.  Standartda  KPSU 
tizimi  uchun  2-11  GGs  va  10-66  GGs  chastotalar  diapazonlarida 
ishlaydigan  va  o‘nlab  kilometrlardagi  masofalarda  aloqani  amalga 
oshiradigan “nuqta-ko‘p nuqta” interfeysi tavsiflanadi [2,19,20]. 
WiMAX  deganda  bugungi  kunda  aholiga  multiservisli  KPSU 
yuqori sifatli xizmatlarini taqdim etish bo‘yicha muqobilga deyarli ega 
bo‘lmagan operatorlik sinfidagi texnologiya tushuniladi. 
Aynan multiservislik va natijada keng polosalik simsiz ulanishni 
rivojlanishining  zamonaviy  an’analarini  xarakterlaydi.  Ideal  holda 
zamonaviy  foydalanuvchi  hozirgi  kunda  kabelli  bog‘lanish  orqali 
mumkin  bo‘lgan  SDH  yoki  Ethernet  kabi  istalgan  xizmatlar  turlariga 
cheklashlarni  boshidan  kechirmasligi  kerak.  WiMAX  sertifikatsiyali 
eng  yangi  tizimlar  keng  polosali  ulanish  tarmoqlari  operatorlariga 

---

153 
 
nafaqat  foydalanuvchilarga  xilma-xil  ham  IP,  ham  E1  xizmatlar 
turlarini  taqdim  etish,  balki  umuman  ADSL-ulanish  infratuzilmasini 
va ajratilgan liniyalarni almashtirish ko‘zda tutiladi.  
Dastlab  yangi  IEEE  bo‘linmasining  urinishlari  28  va  30  GGs 
chastotalar  diapazonlariga  yo‘naltirildi,  lekin  keyin  uning  tarkibida  
2,5  GGs  diapazon  bilan  shug‘ullanadigan  yangi  nimguruh 
shakllantirildi. Spektrning bu “past chastotali” qismi sun’iy yo‘ldoshli 
televidenie  bilan  muvaffaqiyatsiz  raqobatlashaayotgan  simsiz  kabelli 
video  xizmatlariga  ajratilgan.  U  Internetga  ulanish  ilovalari  uchun 
ham, yana raqamli video uchun ham juda yaraydi. Binobarin, MMDS 
tarmog‘ining  ishlash  zonasi  radiusi  taxminan  50  kmga  teng,  uncha 
katta  bo‘lmagan  antennalar  sonini  o‘rnatish  bilan  yirik  shaharning 
hududini qamrab olish mumkin. 
802.16  asosida  keskin  rivojlanayotgan  faoliyat  yo‘nalishlaridan 
biri  spektrning  litsenziyalanmaydigan  sohalariga  ulanish  uchun 
foydalanish  maqsadiga  yo‘naltirilgan.  Bu  holda  gap  5  va  6  Gs 
sohasidagi  chastotalar  haqida  bormoqda  va  bu  yerda  802.16  guruhi 
IEEEning  boshqa    802.11  bo‘linmalari  bilan  aktiv  hamkorlik 
qilmoqda. 
802.16  ishchi  guruhining  vazifasi  simsiz  (so‘nggi  milyani) 
tashkil  etish  uchun  zarur  bo‘ladigan  radiointerfeyslar  va  qo‘shimcha 
funksiyalarni  standartlashtirish  hisoblanadi.  Unda  shakllantirilgan 
uchta nimguruhlar quyidagi standartlarni ishlab chiqishmoqda: 
- IEEE 802.16.1, u 10 dan 66 Gsgacha chastotalarda ishlaydigan 
tizimlar uchun radiointerfeysni aniqlaydi; 
-  IEEE  802.16.2,  u  keng  polosali  simsiz  ulanish  turli 
tizimlarining moslashuvchanlik masalalarini belgilaydi; 
-  IEEE  802.16.3,  u  1  11  dan  Gsgacha  litsenziyalanadigan 
diapazonlarda ishlaydigan tizimlar uchun radiointerfeysni aniqlaydi. 
Hozirgi  vaqtga  kelib  eng  katta  rivojlanish  birinchi  nimguruh 
faoliyatida kuzatilmoqda, u opreatorlarda katta qiziqish uyg‘otmoqda, 
chunki  uning  natijalari  xozircha  band  bo‘lmagan  chastotalar 
diapazonlariga kiradi. 
Barcha  uchta  spetsifikatsiyalar  abstrakt  tizim  etalon  modeliga 
tayanadi.  Bo‘lajak  802.16  standartlarga  mos  servis  tarmoq  (lokal 
muassasaviy  telefon tarmog‘i yoki IP-telefoniya tarmog‘i), va UFTT 
yoki Internet tarmog‘i – magistral tarmog‘i  bittalik qurilmasi bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan  abonentlar qurilmalari orasidagi aloqani ta’minlaydi. 

---

154 
 
802.16  arxitekturasi  to‘rtta  darajalar  protokollarini  aniqlaydi. 
Ikkita  pastki  daraja  OSI  etalon  modelining  bitta  fizik  darajasiga  mos 
keladi.  Aynan  bu  yerda  signallarni  kodlash  va  dekodlash,  paketlar 
sarlavhalarini 
generatsiyalash 
va 
o‘chirish  (sinxronlashtirish 
maqsadlari  uchun),  alohida  bitlarni  uzatish  va  qabul  qilish  kabi 
operatsiyalar bajariladi. 
802.16  standartida  fizik  daraja  tavsifiga  uzatish  muhiti 
parametrlariga va ishlatiladigan chastotalar diapazoniga spetsifikatsiya 
ham kiradi. 
Fizik  daraja  ostida  obunachilarga  xizmatlarni  taqdim  etilishiga 
javob  beradigan  protokollar  joylashgan.  Bu  yerga  ma’lumotlar 
paketlarini  (kadrlarini)  uzatish  va  ajratiladigan  uzatish  muhitiga 
ulanishni nazorat qilish (Media Access Control, MAC) kiradi. 
802.16 MAC protokoli abonent yoki bazaviy stansiya tomonidan 
radiokanal  bo‘yicha  uzatishni  initsializatsiyalash  protsedurasini 
aniqlaydi. Binobarin, ayrim yuqorida turadigan darajalar (ATM kabi) 
ma’lum  servis  sifatini  (QoS)  ta’minlanishini  talab  qiladi,  MAS 
protokoli  orqali  anaiq  bir  xizmatlarga  radiokanalning  yig‘indi 
sig‘imidan  ma’lum  qism  ajratilishi  ko‘zda  tutilgan  bo‘lishi  kerak. 
Chiquvchi  yo‘nalishda  (bazaviy  stansiyadan  abonentga)  trafikni 
tashishda  faqat  bitta  uzatish  stansiyasi  mavjud  bo‘ladi  va  MAC 
protokoli  darajasida  QoSni  ta’minlanishini  amalga  oshirish  oddiy 
bo‘ladi.  Kiruvchi  yo‘nalishda  trafikni  tashishda  bir  necha  abonentlar 
qurilmalari orasida uzatish muhitiga ulanishga raqobat vujudga keladi, 
bu MAC protokolini sezilarli murakkablashtiradi. 
MASdarajasining  ustida  konvergensiyalash  darajasi  joylashgan 
bo‘lib,  uning  funksiyasi  taqdim  etiladigan  servisning  xarakteriga 
bog‘liq  bo‘ladi.  Unga,  xususan,  yuqoriroq  darjalar  kadrlarini  yoki 
ma’lumotlarini  802.16  MAC/PHY  kadrlariga  inkapsulyasiyalash, 
manzillar  va  QoSni  aniqlaydigan  parametrlarni  802.16  formatiga 
o‘zgartirish,  yuqorida  turadigan  darajalar  trafigining  vaqt 
xarakteristiklarini  MAS-daraja  ekvivalent  servislariga  moslashtirish 
yuklanishi mumkin. 
Alohida hollarda, masalan, raqamli audio- yoki videotrafik bilan 
ishlashda  konvergensiyalash  darajasisiz  mos  oqimlarni  to‘g‘ridan-
to‘g‘ri transport darajasiga qayta ishlashga uzatish bilan chetlab o‘tish 
mumkin.  Lekin  PDU  tuzilmani  ishlatadigan  yuqori  darajalar 
xizmatlari konvergensiyalash darajasi protokollarining bo‘lishini talab 
qiladi. 

---

155 
 
802.16  spetsifikatsiyalari  aniq  bir  qurilmalariga  qo‘yadigan 
talablar  keng  polosali  servislar  qo‘llaydigan  atamalarda  tariflanadi. 
802.16  interfeysi  ATM  yoki  IP  tarmoqlarida  ko‘zda  tutilgan  uzatish 
tezliklari  va  QoS  darajalarini  ta’minlashi  yoki  ovoz  yoki    videoni 
uzatish  uchun  zarur  bo‘ladigan  o‘tkazish  qobiliyati  va  kechikish 
qiymatini ta’minlashi kerak. 
Keng 
polosali 
xizmatlarga 
maxsus 
talablar 
802.16.1 
spetsifikatsiyalarda  ifodalangan.  Bu  yerda  uchta  turdagi  kanallarni, 
o‘zgaruvchan  uzunlikdagi  paketlarni  va  qayd  etilgan  uzunlikdagi 
paketlar/yacheykalarni  kommutatsiyalashga  asoslangan  xizmatlar 
turlari  ko‘zda  tutilgan.  Birinchi  turdagi  xizmatlarning  o‘ziga  xosligi 
nomidan  ma’lum.  O‘zgaruvchan  uzunlikdagi  paketlarli  xizmatlar  IP, 
frame relay va MPEG-4 trafik bilan ishlashga mo‘ljallangan. Uchinchi 
xizmatlar  turi  ATM  tarmoqlari  bilan  moslashuvchanligi  ko‘zda 
tutilgan.  Keng  polosali  xizmatlarni  tavsiflashda  asosiy  parametrlar 
qo‘llanadigan  ma’lumotlarni  uzatish  tezligi,  uzatish  xatoliklari 
chastotasi  va  bir  tomonlama  uzatishning  maksimal  kechikishi 
hisoblanadi. 
802.16  radiointerfeysi  orqali  uzatiladigan  ma’lumotlar  MAC 
kadrlar  ketma-ketligi  hisoblanadi.  Ularni  har  biri  ma’lum  abonentga 
ajratilgan  vaqt  slotlari  to‘plamidan  tashkil  topgan  TDMA  (Time 
Division  Multiple  Access)  kadrlari  bilan  aralashtirish  kerak  emas. 
TDMA vaqt sloti aniq bitta MAC kadri, bir necha bunday kadrlar yoki 
aksincha  kadrning  ulushiga  ega  bo‘lishi  kerak.  Bir  necha  ketma-ket 
TDMA  kadrlarida  joylashgan  va  bu  abonentga  tegishli  bo‘lgan  vaqt 
slotlari mantiqiy kanalni tashkil etadi, bu kanal bo‘yicha MAC-kadrlar 
uzatiladi. 
802.11  MAC  protokoli  bog‘anishlarni  o‘rnatilishi  uchun 
mo‘ljallangan.  Har  bir  MAC-kadr  bog‘lanish  identifikatoriga  ega 
bo‘lib,  u  bo‘yicha  MAC  protokol  ma’lumotlarni  manzilga  yetkazadi. 
Bundan  tashqari,  bog‘lanish  identifikatori  va  servis  oqimi  orasida 
o‘zaro  bir  xil  moslik  ko‘zda  tutilgan.  Servis  oqimi  QoS  (uzatishning 
maksimal  kechikishi,  kechikishning  nostabilligi,  minimal  o‘tkazish 
qobiliyati)  parametrlarini  aniqlaydi,  ularni  almashlash  bu  bog‘lanishi 
bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Servis  oqimi  konsepsiyasi  MAC  protokolining  ishlashi  nuqtai 
nazaridan  asosiy  hisoblanadi,  chunki  aynan  servis  oqimlari  kiruvchi 
va  chiquvchi  uzatishlar  uchun  QoSni  nazorat  qilish  mexanizmi 

---

156 
 
hisoblanadi,  xususan,  ular  bazaviy  stansiya  alohida  servislarga 
o‘tkazish polosasining ulushlarini ajratishi jarayonida ishlatiladi.