Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

k-nchi abonent D(t) 
axborot signali 
С(t) kodli ketma-
ketliklar 
 
а) 
b) 
v) 
g) 

---

38 
 
ketliklarini  (signaturalarini)  o‘zaro  sinxronlashtirish  imkoniyati 
bo‘lganida  qo‘llanilishi  mumkin.  Bunday  vaziyat  SMAT  “pastga” 
(BTSdan MSga) liniyasi uchun xarakterli, chunki turli MSlarga qat’iy 
bir  vaqtda  jo‘natilgan  BTS  signallari  alohida  MSga  o‘sha  bir  trassa 
bo‘yicha, ya’ni o‘zaro kechikishlarsiz keladi.  
“Yuqoriga”  liniyasida  BTS  qabul  qiladigan  turli  MSlardan 
signallar  sinxronlashtirishini  ta’minlash  nazariy  inkor  etilmasada, 
yetarlicha  qiyin  va    MSning  BTSga  nisbatan  sotaning  chegaralarida 
tasodifiy  joylashishi  va  natijada  signallarning  o‘zaro  tasodifiy 
kechikishi 
tufayli 
hammma 
vaqt 
ham 
texnologik 
o‘zini 
oqlayvermaydi.  Bunday  vaziyatlar  uchun  signaturalarning  individual 
abonentlarga  vaqtinchalik  o‘zaro  bog‘lab  qo‘yilishini  ko‘zda 
tutmaydigan  DSSS  asinxron  versiyasining  qo‘llanilishi  xarakterli 
hisoblanadi. 
Yuqorida  ko‘rsatilganidek,  uzatishda  axborot  signalining 
bazasining kengayishi bo‘lib o‘tadi, u butun ishchi diapazon bo‘yicha 
“chaplangandek” bo‘ladi. Tor polosali TDMAdan farqli ravishda kod 
bo‘yicha  ajratish  nafaqat  chastota  va  vaqt  bo‘yicha  ajratishni,  balki 
signalning oniy quvvati bo‘yicha ajratishni hisobga oladi (1.19- rasm). 
Oniy  chastota,  vaqt  va  quvvat  kodning  tarkibiy  elementlari  sifatida 
qatnashadi. 
 
 
 
1.19- rasm. Signalni oniy quvvati bo‘yicha ajratish 
 

---

39 
 
Abonentda  qabul  qilishda  esa  kod  yordamida  butun  diapazon 
bo‘ylab  signalni  “o‘rash”  amalga  oshiriladi,  bunda  boshqa 
uzatkichlarning  signallari  “ochiq”  qoladi  va  qabullagich  uchun  ideal 
halaqit turi – oq gauss shovqini (OGSH) hisoblanadi. 
Bu texnologiyani turli tillarda so‘zlashadigan bir necha insonlar 
juftliklari bo‘lgan xona yordamida ko‘rsatish mumkin. Ular  faqat bir-
birlari bilan so‘zlashadi va boshqalar bilan qiziqishmaydi. Agar har bir 
juftlik  faqat  bitta  tilini  bilsa  va  uni  ishlatsa,  barcha  tillar  esa  turlicha 
bo‘lsa, u holda xonaning havosi ularning ovozlari uchun “tashuvchi” 
bo‘lishi  mumkin.  O‘xshatish  shundan  iboratki,  xonadagi  havo  keng 
polosali  kanal  hisoblanadi,  tillar  esa  kodlar  ko‘rinishida  tarqaladi. 
Shunday qilib, ispancha so‘zlaydigan inson ispan tilidan boshqa hech 
bir tilni eshitmaydi va tushunmaydi. 
Juftliklar  sonini  oshirish  umumiy  fon  so‘zlashuv  imkoniyatini 
cheklamaguncha  bo‘lishi  mumkin.  Barcha  abonentlarning  ma’lum 
qiymatdan  ortishi  kerak  bo‘lmagan  signallari  quvvatlarini  rostlash  
orqali  nutqning  yuqori  sifati  saqlanadigan  ko‘p  sonli  abonentlarning 
aloqasi ta’minlanishi mumkin. 
Foydalanuvchilar yoki trafik kanallarining maksimal soni har bir 
kanalni  intensiv  ishlatilishiga  bog‘liq  va  shuning  uchun  ma’lum 
hisoblanmaydi.  Bu  “yumshoq  qayta  yuklanish”  (soft  overload) 
konsepsiyasida  aks  etadi,  unga  muvofiq  qo‘shimcha  abonent  boshqa 
abonentlar  uchun  halaqitlarning  qandaydir  ortishi  hisobiga  ulanishni 
olishi  mumkin.  Yakunda  CDMA  standarti  ishlatilganida  tarmoqni 
ishlab chiqishda umumiy halaqitlar sathini minimumga keltirish zarur, 
chunki  boshqa  abonentlar  va  bazaviy  stansiyalar  hosil  qiladigan 
halaqitlar bilan birga ular o‘tkazish qobiliyatining yuqori bo‘sag‘asini 
aniqlaydigan omil hisoblanadi. 
CDMA  tamoyilida  qurilgan  sotali  aloqa  tarmoqlari  TDMAda 
amalga  oshirilgan  raqamli  standartlar  uchun  an’anaviy  bo‘lgan 
qo‘shimcha xizmatlarga ega. 
KKAKTUning 
 
KChAKTUva 
KVAKTUga 
qaraganda 
afzalliklarini shartli ravishda ikkita guruhga bo‘lish mumkin. Ulardan 
birini  istalgan  keng  polosali  (spread  spectrum)  tizimlarni  ajratib 
turadigan  yo‘naltirilgan  va  keng  polosali  (shu  jumladan  atayin 
uyushtirilgan)  halaqitlarga  yuqori  halaqitbardoshlik,  ko‘p  nurli 
tarqalish 
sharoitlarida 
samarali 
ishlash 
imkoniyati, 
mumkin 
kriptohimoyalash 
choralarining 
keng 
diapazoni, 
chastota-vaqt 
parametrlarining  o‘lchashning  yuqori  aniqligi,    radioaloqa  va  uzatish 

---

40 
 
tizimlari  bilan  yaxshi  elektromagnit  moslashuvchanlik  va  boshqalar 
tashkil  etadi.  Ikkinchi  guruh  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  ko‘p  tomonlama 
ulanish  jihatlari  bilan  bog‘langan,  ularga  sotaga  (sektorga)  katta 
abonentlar  sig‘imi,  trafikning  intensivligi  ortganida  aloqa  sifatini 
kamayishining  “yumshoq”  xarakteri,  “yumshoq”  estafetali  uzatish 
rejimini ishlatilishining oddiyligi kiradi.