Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari

5.2.  Optik “oxirgi mil”. FTTX va PON konsepsiyalari 
 
Optik  kabel  tizimlari  texnologiyasining  rivojlanishi  va  an‘anaviy 
metal  kabellarning  siqib  chiqarilishi  optik  keng  polosali  kirish 
tarmoqlari konsepsiyasining paydo bo‗lishiga olib keldi. Hozirgi vaqtda 
FTTx  (Fiber  Transport  to…,  ya‘ni  ...gacha  optik  transport  tarmoq) 

---

 
 
 
 
nomini  olgan  optik  abonent  tarmoqlari  konsepsiyasi  tarmoqlarni 
qurishda keng ravishda foydalanilmoqda. 
FTTx  deganda  turli  strukturaga  ega  bo‗lgan  texnologiyalar  oilasi 
tushuniladi (5.10-rasm): 
FTTB (Fiber To The Building) – uygacha optik uzatish tizimi; 
FTTS (Fiber To The Curb) – taqsimlangan qutigacha optik uzatish 
tizimi; 
FTTSab  (Fiber  To  The  Cabinet)  –  taqsimlash  shkafigacha  optik 
uzatish tizimi; 
FTTR  (Fiber  To  The  Premises)  –  tarmoq  segmentigacha  optik 
uzatish tizimi; 
FTTO (Fiber To The Office) – ofisgacha optik uzatish tizimi; 
FTTN  (Fiber  To  The  House)  –  xonadongacha  optik  uzatish 
tarmog‗i; 
FTTU  (Fiber  To  The  User)  –  oxirgi  foydalanuvchigacha  optik 
uzatish tarmog‗i. 
5.10-rasmda  ko‗rsatilganidek,  har  qanlay  optik  kirish  tarmog‗i 
asosida  OLT  (Optical  Line  Terminal)  va  terminal  ONT  (Optical 
Network  Terminal)  elementlarining  o‗zaro  bog‗liqligi  yotadi.  ONT  ni 
abonent  kirish  liniyasi  uchastkalarida  joylashtirishga  bog‗liq  ravishda 
FTTx texnologiyalari ham farqlanadi. 
 
 
5.10-rasm. FTTx konsepsiyasini qo‗llash variantlari 

---

 
 
 
 
Zamonaviy  optik  kabelli  tizimlar  deyarli  chegarasiz  o‗tkazish 
polosasini 
ta‘minlaydi. 
Optik 
kabellarda 
WDM 
spektral 
multipleksorlash  prinsiplarini  qo‗llash  bitta  kabelda  bir  sekundda  bir 
necha terabitni uzatish imkonini beradi. SHu bilan birga ONT ning narxi 
hozircha  juda  yuqori.  Shu  sababli  FTTx  etakchi  ofis  tashqi  kirish 
texnologiyasi bo‗ldi. Optik uzatish tizimi NGN tomonidan qo‗yiladigan 
har qanday yangi konsepsiya va ma‘lumotlarni uzatish tezligiga bo‗lgan 
talablardan  qat‘iy  nazar  keng  polosali  kirishning  ixtiyoriy  miqdordagi 
foydalanuvchilari ehtiyojlarini qondira oladi. SHuning uchun operatorlar 
yangi  qurilish  ishlari  haqida  gap  borganida  FTTx  texnologiyasini 
tanlaydilar.  Mis  simli  kabellarni  binogacha  yotqazgandan  ko‗ra, 
binogacha  optik  kabellarni  yotqizib,  keyinchalik  muammosiz  bo‗lgan 
afzalroqdir. Bunda FTTx texnologiyalarini HPNA va VDSL zamonaviy 
ofis ichki kirish tarmoqlari bilan birlashtiriladi. 
FTTx konsepsiyasi abonentning kabelli tarmog‗ida optik kabeldan 
foydalanish  strategiyasini  aniqladi.  Uning  keyinchalik  rivojlanishi  aniq 
konfiguratsiyalarni ishlab chiqish va masalalarni hal qilish, abonentning 
kabelli tarmoqlarida keng polosali kirish uchun optik uzatish tizimlarini 
qo‗llash  yo‗nalishida  bordi.  Bu  erda  turli  variantlardan  foydalanish 
mumkin  (5.11-rasm),  shu  bilan  birga,  transport  tarmoqlariga 
mo‗ljallangan  ma‘lumotlarni  uzatishning  aktiv  usullari  tez  orada  kabel 
tarmog‗i  resursidan  foydalanishning  past  samaraliligini  ko‗rsatdi. 
Ma‘lumotlarni uzatish asimmetriyasi, ONT konfiguratsiyasini maksimal 
ravishda soddalashtirish zaruriyati va boshqalar kabi faktorlar an‘anaviy 
tolali-optik  uzatish  tizimlarida  hisobga  olinmagan.  Natijada  kirish 
tarmoqlarini  o‗rnatish  uchun  ―optik  oxirgi  milya‖  echimlari  paydo 
bo‗ldi. 
―Xalqa‖  topologiyasi  (5.11-rasm,  a)  mikro  SDH  ga  asoslangan 
bo‗lib,  tolalar  soni  bo‗yicha  ideal  echimdir,  o‗rnatilgan  rezervlash 
mavjud,  ammo  tarmoqlarni  kengaytirish  etarlicha  murakkab.  ―Nuqta-
nuqta‖ 
topologiyasi 
uchun 
(5.11-rasm, 
b) 
ixtiyoriy 
tarmoq 
topologiyasiga to‗g‗ri keladi, tarmoqda ishlash osonlashadi, ammo ko‗p 
miqdordagi  tola  va  optik  uzatkichlar  talab  qilinadi.  Aktiv  tugunli 
―daraxt‖  topologiyasi  (5.11-rasm,  v)  Ethernet  10/100/1000  protokoliga 
asoslangan  bo‗lib,  oraliq  tugunlarda  aktiv  qurilmalarni  o‗rnatish  talab 
qilinadi.  Passiv  optik  shoxlantirgichli  ―daraxt‖  topologiyasi  yoki  5.11-
rasm  (g)  da  keltirilgan  shunday  nomlanadigan  passiv  optik  tarmoqlar 
(PON)  boshqa  topologiyalarga  nisbatan  optimal  miqdordagi  tola  va 
optik uzatkichlarga ega bo‗lib, keng polosali kirish optik tarmoqlarining 

---

 
 
 
 
eng 
samarali 
texnologiyasi 
bo‗lib 
hisoblanishi 
mumkin.
 
5.11-rasm. Optik kabellarni abonentning kabelli tarmoqlarida 
qo‗llash topologiyalari variantlari: a - xalqa; b – nuqta-nuqta; v – aktiv 
tugunli daraxt topologiyasi; g – passiv tugunli  daraxt topologiyasi. 
 
PON  texnologiyasining  rivojlanishi  turli  texnologiyali  butun 
oilaning  paydo  bo‗lishiga  olib  keldi:  APON,  BPON,  EPON  va  GPON. 
Ushbu  oilaning  kengayishi  istisno  qilinmaydi.  PON  texnologiyalari, 
asosan,  uzatish  tezligi,  bitta  OLT  oxiridagi  abonent  tugunlari  soni, 
shuningdek,  foydalanuvchi  qurilmalari  bilan  moslashish  interfeyslari 
bilan farqlanadi. Birinchi PON texnologiyalari (APON va BPON) ATM 
texnologiyasiga  mo‗ljallangan  bo‗lib,  SDH  ierarxiyalarining  uzatish 
tezligi, oxirgi ishlanmalar (EPON) Ethernet texnologiyasiga va 1 Gbit/s 
uzatish 
tezligiga 
mo‗ljallanmoqda.  5.1-jadvalda  ushbu  kirish 
texnologiyalar oilasining qiyosiy tahlili keltirilgan. 
Shu tarzda, an‘anaviy optik uzatish tizimlari va FTTx ―oxirgi optik 
milya‖  konsepsiyasini  birgalikda  yaratuvchi  yangi  PON  asosidagi 
texnologiyalar  zamonaviy  va  kelajak  NGN  kirish  tarmoqlarini 
rivojlantirishda  asosiy  rol  o‗ynaydi.  Optik  uzatish  tizimlarining  ulushi 
tobora  o‗sib  bormoqda  va  faqat  vaqt  faktori  FTTx  texnologiyalariga 
DSL  echimlarini  bozordan  siqib  chiqarishga  xalaqit  bermoqda.  Agar 
operatorlar  butun  abonentning  kabelli  tarmog‗ini  qaytadan  qurish 

---

 
 
 
 
qarorini  qabul  qilganlarida  FTTx  texnologiyasi  asosiy  bo‗lardi. 
Zamonaviy  abonentning  kabelli  tarmog‗ini  telefon  kabellari  asosida 
yaratish  uchun  operatorlarga  taxminan  yuz  yil  kerak  bo‗lganini  eslab 
o‗tmasdan iloj yo‗q. Abonent tarmog‗ining an‘anaviy kabellardan optik 
texnologiyalarga  o‗tishi  uchun  qancha  vaqt  talab  qilinishi  –  ko‗proq 
tarixga  tegishli  bo‗lgan  masaladir.  Shuning  uchun  hozirgi  vaqtda  FTTx 
texnologiyalari  eng  istiqbolli  bo‗lish  bilan  birga  NGN  kirish 
konsepsiyasida ahamiyati bo‗yicha ikkinchi bo‗lib qolmoqda. 
5.1-jadval. 
PON texnologiyalarining qiyosiy tahlili 
Xarakteristika 
APON (BPON) 
EPON 
GPON 
Standartlashtirish 
institutlari/ittifoqlar 
ITU/T 
SG15/FSAN 
IEEE/EFMA 
ITU-T 
SG15/FSAN 
Standartni qabul qilish 
sanasi 
1998-yil oktyabr 
2004-yil iyul 
2003-yil oktyabr 
Standart 
ITU-T G.981.x 
IEEE 802.3ah 
ITU-T G.984.x 
Uzatish tezligi, 
to‗g‗ri/teskari oqim, 
Mbit/s 
155/155; 622/155; 
622/622 
1000/1000 
1244/155, 622, 
1244; 2488/622, 
1244, 2488 
Bazaviy protokol 
ATM 
Ethernet 
SDH 
Liniya kodi 
NRZ 
8B/10B 
NRZ 
Tarmoqning maksimal 
radiusi, km 
20 
20(>30) 
20 
Bitta tolaga abonent 
tugunlarining maksimal 
soni 
32 
16 
64 (128) 
Ilovalar 
ixtiyoriy 
IP, ma‘lumotlar 
ixtiyoriy 
FEC xatolarni 
korreksiyalash 
Nazarda tutilgan 
yo‗q 
zarur 
To‗g‗ri/teskari oqimlar 
to‗lqin uzunliklari, nm 
1550/1310 
1480/1310 
1550/1310 
1310/13103 
1550/1310 
1480/1310 
Polosani dinamik 
taqsimlash 
mavjud 
qo‗llab-quvvatlash 
mavjud 
IP-fragmentatsiya 
mavjud 
yo‗q 
mavjud 
Ma‘lumotlar xavfsizligi 
Ochiq kalitlar 
bilan shifrlash 
yo‗q 
Ochiq kalitlar 
bilan shifrlash 
Rezervlash 
mavjud 
yo‗q 
mavjud 
Nutq ilovalarini qo‗llab-
quvvatlashni baholash va 
QoS 
yuqori 
past 
yuqori