Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

93-rasm. 
Kukunlarni biriktirish sxemasi
: 
a – bir tomonlama presslash; b – ikki tomonlama 
presslash; 1 – puanson; 2 – qolip; 3 – kukun.
a) b) d)
4
2
1
5
6
7
3
2
3
a)
b)
P
1
1
P
P
1
2
3

---

79
79
Press-qoliplarda sanitariya-texnika buyumlari, uy-ro‘zg‘or buyumlari, rom va 
eshik qismlari, qurilish materiallari, mashina va mexanizmlar qismlari va boshqalar 
ham qoliplanib olinadi (95-rasm).
95-rasm. 
Turli buyumlarning press-qolip namunalari: 
a – xokandoz; b – gultuvak; d – cherepitsa.
a) b) d)
Qoliplarni tayyorlashda foydalaniladigan texnologik moslamalarga model, model 
tagligi, sterjen yashigi va opoka kiradi.
Model.
Model deb qolip materialidan olinuvchi quyma yoki buyumning tashqi 
ko‘rinishini hosil qiluvchi moslamaga aytiladi. 
Modelning tashqi kо‘rinishi olinuvchi quyma yoki buyum shakliga o‘xshash 
bo‘ladi. Modellar yengil, oson kesib ishlanadigan, chidamli, arzon materiallardan 
tayyorlanib, ular qolip materialiga yopishmaydigan, undan oson ajraladigan bo‘lishi 
kerak.
Modellar oddiy, yaxlit, murakkab shaklli, kichik va o‘rtacha o‘lchamli bo‘ladi. 
Ular ajraluvchi va ayrim-ayrim bo‘laklardan yig‘iladi (96-rasm).
Buyum chizmalari asosida g‘o‘la, taxta, brus shaklidagi quritilgan yog‘ochlardan 
(qarag‘ay, archa va boshqalar) bir martalik qoliplar tayyorlanadi. Biroq yog‘ochlar 
nam tortib tob tashlashi, tez chirishi va deyarli puxtamasligi tufayli ulardan keng 
foydalanib bo‘lmaydi.
Shu boisdan ko‘plab texnologik moslamalar aluminiy qotishmalar va plastmas-
96-rasm.
Modellar xili:
 a
– yaxlit model; 
b
– ikki bo‘lak model; 
d
– ajraluvchi model.
a)
b)
Ajraluvchi qismi 
Shiplar
Belgi qismi
d)

---

80
80
salardan tayyorlanadi. Ular ancha qimmat bo‘lsa-da, uzoq vaqt turli muhitlarda 
ishlashi davomida shakli va o‘lchamlarini saqlashi, qolip materialida aniq model 
ko‘rinishini olishi kabi afzalliklarga ega. Modellar qaysi materialdan tayyorlanmasin, 
qolipdan osonroq chiqarish uchun uning vertikal tekisliklariga kichik qiyalik beriladi 
va yuzalari nafis ishlanadi
.
Model tagligi. 
Qoliplarni tayyorlashda foydalaniladigan model tagligi yog‘ochdan 
tayyorlansa, bu taglikka model taglik taxtasi deyiladi. Agar model taglik metall yoki 
plastmassa materiallaridan tayyorlangan bo‘lsa, unga