Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

20-§.
METALLGA ISHLOV BERISH TURLARI
(REjALASH, KESISH, TO‘G‘RILASH, BUKISH)
Metallga ishlov berishda yupqa metallarni (tunuka va list) rejalash, kesish, to‘ g‘-
rilash, bukish ishlari amalga oshiriladi. Bu ishlarni baja rishni о‘rganish metallarga 
ishlov berishning dastlabki bosqichi hisob lanib, barcha turdagi buyumlarni yasashda 
keng foydalaniladi.
6-amaliy mashg‘ulot.
Yupqa metallarni rejalash, kesish, to‘g‘ ri lash, bu-
kish ni o‘rganish.
jihozlar: 
chilangarlik dastgohi, asbob-uskuna va moslamalar, bо‘r, grafitli 
qalam, yupqa metall (tunuka va list), namunalar, ko‘rgazmali qurollar. 
Ishni bajarish tartibi:
Birinchi bosqich.
Yupqa metallni (tunuka va list) masshtabli metall chiz-
gich yoki chilangarlik gо‘niyasidan foydalanib rejalab oling. Bunda: 
1. Chizg‘ichni zagotovkaning rejalanadigan qismiga qо‘yib, chap qо‘l bilan unga 
jipslab bosing.
2. Chizgich (chertilka)ni о‘ng qо‘lda tutib, chizg‘ichga nisbatan ma’lum burchak 
ostida jipslab tortib reja chizig‘ini chizing (75-rasm).
Chizgichni bir joyda qayta­qayta yurgizish yaramaydi. Bu hol reja chizig‘ining 
yо‘g‘onlashishiga, qо‘shaloq chiziqlar hosil bо‘lishiga, о‘lchamning о‘zgarishiga 
sabab bо‘ladi.
Ikkinchi bosqich.
Rejalangan yupqa metallni kesishni bajaring. Bunda:
1. Yupqa metall rejalab olingandan keyin, dastaki metall qaychini о‘ng qо‘lda tutib, 
kesish ishlarini bajaring (76-rasm, a, b).
Eslatma: 
Agar ishlarni chap qо‘lda bajarish Siz uchun qulay bо‘lsa, unda chapaqay 
qaychidan foydalanishingiz mumkin (76-rasm, d).
75-rasm.
Chizg‘ich, sirkul, gо‘niya va chizgich (chertilka) bilan rejalash.
15-20
°

---

64
64
Bunda bosh barmoq bilan yuqorigi dasta, kо‘rsatkich va о‘rta barmoqlar bilan 
pastki dastadan tutiladi. Jimjiloq dastalar orasida bo‘ladi. U kesish vaqtida dasta larni 
kerish va qaychini surish uchun xizmat qiladi.
2. Kesiladigan yupqa metallni (tunuka va list) chap qо‘lda tuting.
3. Dastaki qaychi bilan qо‘lda kesish qiyin bо‘lgan hollarda uning pastki dastasini 
tiskiga qistirib olib bajarish ham mumkin (76-rasm, e). Bu esa qisqa о‘lchamli tunuka-
larni kesishda qulay hisoblanadi.