Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

gidravlik yoki pnevmatik 
uzatmalar
deyiladi.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Mashina ishchi organi deganda nimani tushunasiz?
2. Ishchi organning tuzilishi nimalarga bog‘liq bо‘ladi?
3. Mexanik uzatmalarning qanday turlarini bilasiz? 
4. Qanday uzatmalar gidravlik uzatmalar deyiladi?

---

13
13
5-§.
TRANSpORT VOSITALARINI 
KONSTRUKSIYALASH VA MODELLASHTIRISH
Transport vositalarini texnik konstruksiyalash va modellashtirish jarayonida turli 
texnologik operatsiyalar о‘zlashtiriladi; metallar va metallmas materiallarning har xil 
turlari va markazlari bilib olinadi; zamonaviy texnikaning haqiqiy namunalari tuzi-
lishi va ishlash tar tibi tushuniladi, amaliy ishlarni bajarish jarayonida bilimlar mus tah-
kamlanadi.
Ma’lumki, amaliy mashg‘ulotlarda texnik konstruksiyalash va model lashtirish ha-
qiqiy mashina, mexanizm, asboblarning faqatgina kich ray tirilgan nusxasini yasash 
emas, balki ijodiy faoliyat asosida tex nik modellarning konstruksiyasini ham, ishlash 
tartibini ham ancha sodda lashgan, lekin ularga о‘xshashlikni saqlagan namunalarini 
yaratishdir.
Texnik modellashtirishga kirishishdan oldin “konstruksiya”, “mo del” va “maket” 
tushunchalarining farqini aniq bilib olish zarur. 
Konstruksiya
– har qanday obyektning qismlari, tuzilishi.
Model
– namuna, me’yor ma’nosini anglatadi. U haqiqiy obyekt ning yoki undagi 
asosiy uzellarning nusxasidir. Shuningdek, u haqiqiy obyektga mos bо‘lishi ham kerak. 
Masalan: avtomobil modeli.
Maket 
– obyektning konstruksiyasini yaqqolroq tasavvur etish im ko nini beradigan 
umumiy hajmli tasvirdir. Masalan: binolar, in shoot lar va boshqalarning maketlari shular 
jumlasiga kiradi.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirish mashinalar hamda me xanizmlarni 
ya ra tish jarayoni bilan, detallarni tayyorlash va buyum larni yig‘ishning zamonaviy 
texnologiyasi bilan yaqindan tanishish imkoniyatini yaratadi (2-rasm, a).
2-rasm, а.
Yengil avtomobil konstruksiyasi: 
1 – avto matik boshqarila digan rul; 2 – tormoz 
kuchaytirish moslamasi; 3 – amor tizatorlar; 4 – bosh qarish uskunalari; 5 – piyoda larga qarshi 
ogohlan tiruvchi tormoz tizimi; 6 – oldingi most (ko‘prik); 7 – disk tormozi supporti birikmasi; 
8 – tor moz pedali; 9 – shinalar; 10 – qotish ma g‘ildiraklar; 11 – orqa most (ko‘prik).
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

---

14
14
Modellashtirish
insonning tashqi va ichki dunyosi, materiallar xusu siyatlari, 
atrof dagi muhit sharoitlarini e’tiborga olgan holda, yangi model yaratishning ijodiy 
jarayonini anglatadi.
Modellashtirishda buyumning shakli va tuzilishi, ranglari о‘zga ri shi mumkin. 
Tay yor bazaviy model yoki uning chizmasi bо‘yicha buyum ning konstruktiv asosi 
yorda mida yangi model chizmasini va namu nasini tayyorlash jarayoni