Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Ikkinchi bosqich.
Rejalangan yupqa metallni kesishni bajaring. Bunda:
1. Yupqa metall rejalab olingandan keyin, dastaki metall qaychini о‘ng qо‘lda tutib, 
kesish ishlarini bajaring (76-rasm, a, b).
Eslatma: 
Agar ishlarni chap qо‘lda bajarish Siz uchun qulay bо‘lsa, unda chapaqay 
qaychidan foydalanishingiz mumkin (76-rasm, d).
75-rasm.
Chizg‘ich, sirkul, gо‘niya va chizgich (chertilka) bilan rejalash.
15-20
°

---

64
64
Bunda bosh barmoq bilan yuqorigi dasta, kо‘rsatkich va о‘rta barmoqlar bilan 
pastki dastadan tutiladi. Jimjiloq dastalar orasida bo‘ladi. U kesish vaqtida dasta larni 
kerish va qaychini surish uchun xizmat qiladi.
2. Kesiladigan yupqa metallni (tunuka va list) chap qо‘lda tuting.
3. Dastaki qaychi bilan qо‘lda kesish qiyin bо‘lgan hollarda uning pastki dastasini 
tiskiga qistirib olib bajarish ham mumkin (76-rasm, e). Bu esa qisqa о‘lchamli tunuka-
larni kesishda qulay hisoblanadi.
Uchinchi bosqich.
Kerakli о‘lchamda kesib olingan yupqa metallni tо‘g‘rilash 
ishlarini bajaring. Bunda:
1. Yupqa metallni sandon (plita)ga qо‘yib, chizg‘ich yordamida qavariqlikni 
aniqlang, uning chegaralarini bо‘r yoki grafitli qalam bilan belgilab chiqing.
2. Qavariqlar soni va ularning joylashishiga qarab zarb berish ketma-ketligini 
aniqlang:
– agar zagotovkada yupqa metallning о‘rtasida bitta qavariq bо‘l sa, u holda zarb 
yupqa metallning chetidan boshlab qavariq tomon berib boriladi (77­rasm, a);
– agar qavariqlar yupqa metallning chetlarida joylashgan bо‘lsa, zarblarni yupqa 
metallning о‘rtasidan chetlariga qarab berib borish kerak (77-rasm, b);
– bir nechta qavarig‘i bor yupqa metallarda zarb qavariqlar ora siga beriladi, 
shundan keyin har qaysi qavariq alohida tо‘g‘rilanadi (77-rasm, d).
e) dastaki qaychini tiskiga 
о‘rnatib kesish
a) qaychini tutish
b) о‘naqay 
qaychida
d) chapaqay 
qaychida
76-rasm.
Kesish usullari.
d) bir nechta 
qavariqlar
a) qavariqlik yupqa metallning 
о‘rtasida
b) qavariqlik yupqa metallning 
chetlarida
77-rasm. 
Yupqa metallni tо‘g‘rilash usullari.

---

65
65
3. Yupqa metall yuzida to‘lqinsimon joylar yо‘qotilganidan keyin uni ag‘darish va 
yengil zarblar berib tо‘g‘ri chiziqlilikni tiklashda:
– 
yupqa metallni maxsus plita ustiga qо‘ying, uni chap qо‘l bilan ushlab turib, о‘ng 
qо‘l bilan bolg‘acha yordamida kerakli zarblarni bering;
– zarblar tez-tez, ammo kuchli bо‘lmasligi lozim, qavariq chega rasiga yaqinlash-
gan sari zarblar tez­tez va kuchsiz berilishiga e’tibor qarating.