Texnologik xaritasi

1-savol bayoni: Kuchning nuqtaga va o’qqa nisbatan momenti. Juft kuch. Juft kuch momenti.
Ma’lumki kuch ta’sirida jism ilgarilanma (tebranma) va biror nuqta yoki o’q atrofida aylanma harakatda bo’ladi. Jismning aylanma harakati jismga qo’yilgan kuch momentiga bog’liq bo’ladi(9).
Qaysi nuqtaga nisbatan moment olinadigan bo’lsa, shu nuqta moment markazi deyiladi. Moment markazidan kuchning ta’sir chizig’iga tushirilgan perpendikulyar kesma kuch elkasi deyiladi (h).

1-rasm.
Jismga bir tekislikda yotuvchi kuchlar sistemasi ta’sir etayotgan holni ko’ramiz. Bunda kuchning nuqtaga nisbatan momenti deb mos ishora bilan olingan kuch miqdorining kuch elkasiga ko’paytmasiga teng kattalikka aytiladi.
kuchning O markazga nisbatan momenti bilan belgilanadi.
(1)
Kuch momenti soat miliga teskari yo’nalishda bo’lsa musbat va aksincha bo’lsa manfiy deb hisoblanadi. Sanoq sistemada .
Kuchning nuqtaga nisbatan momenti quyidagi xossalarga ega:
Kuchning miqdori va yo’nalishini o’zgartirmay ta’sir chizig’i bo’ylab istalgan nuqtaga ko’chirilsa, kuch momenti o’zgarmaydi (h-o’zgarmagani uchun).
Agar kuchningta’sir chizig’i moment markazidan o’tsa, uning shu nuqtaga nisbatan momenti nolga teng bo’ladi. (h-nolga teng).

2-rasm.
Kuchning nuqtaga nisbatan momenti moduli kuchning boshini va uchini moment markazi bilan tutashtirishdan hosil bo’lgan uchburchak yuzining ikkilanganiga teng

3-rasm.
kuchning boshi (A-nuqta) va uchini (V-nuqta) moment markazi O nuqta bilan tutashtirib uchburchakni hosil qilamiz. Bu uchburchakning yuzi ga teng bo’ladi. (1) ifoda ni eslasak,
(2)
bo’ladi. Bu kuchning nuqtaga nisbatan momentining geometrik ma’nosini ifodalaydi.
Miqdorlari teng, ta’sir chiziqlari bir to’g’ri chiziqda yotmaydigan, parallel va qarama-qarshi yo’nalgan ikki kuchi juft deyiladi(7).

2-rasm.
Rasmdan va . Juft kuch ko’rinishda belgilanadi. Juft kuchni tashkil etuvchi kuchlarning ta’sir chiziqlari orasidagi eng qisqa masofa juft kuchning elkasi deyiladi. Juft kuch yotgan tekislik juft kuch tekisligi deyiladi. Juft kuchni bitta kuch bilan almashtirish mumkin emas, ya’ni juft kuch teng ta’sir etuvchiga ega bo’lmaydi. Juft kuch ta’sirida bo’lgan jism ilgarilanma harakat qila olmaydi. Juft kuch jismni juft kuch tekisligida aylanma harakatga keltirish mumkin.
Aylantirish effekti:
Juft kuchni tashkil etuvchi kuchlarning moduli va juft kuch elkasining uzunligi d ga;
Juft kuch tekisligining egallagan holatiga;
Juft kuch ta’siridagi jismning aylanish yo’nalishiga bog’liq bo’ladi;
Mazkur effektni aniqlash uchun juft kuch momenti tushunchasi kiritiladi. Dastlab bir tekislikda yotuvchi kuchlarning xususiyatlari bilan tanishamiz
Juft kuchning momenti deb, mos ishora bilan olingan juft kuch tashkil etuvchi kuchlardan birining miqdorini juft kuch elkasining uzunligiga ko’paytmasiga teng kattalikka aytiladi. M bilan belgilangan:
(1)
Juft kuch jismni soat milinign aylanishiga teskari tomon aylantirishga intilma, uning momenti musbat va aksincha bo’lsa, manfiy ishora bilan olinadi.

SI sistemada birligi N·m bir juft kuchning jismga ko’rsatadigan ta’sirini boshqa juft kuch bera olsa, bunday juft kuchlar ekvivalent juft kuchlar deyiladi.
Ekvivalent kuchlarning jismga ta’siridan quyidagi natijalar kelib chiqadi:
Juft kuch momentini o’zgartirmay, juft kuchni o’z ta’sir tekisligida ixtiyoriy holatga keltirish mumkin;
Juft kuch momentini o’zgartirmay, uning tashkil etuvchilari va elkasi o’zgartirilsa, juft kuchning jismga ta’siri o’zgarmaydi.
Bir tekislikda yoki parallel tekisliklarda yotuvchi, momentlari teng va aylanish yo’nalishlari bir xil bo’lgan ikki juft kuch o’zaro ekvivalent bo’ladi.