“Texnologik ta’lim” kafedrasi “Mehnat ta’limi” yo’nalishi IV kurs Texnik ijodkorlik va Dizayn fanidan

Texnik modellar klassifikatsiyasi 
Texnikada ishlatiladigan modellar 3 tipga bo’linadi.

---

1 tip - 
geometrik o’lchamlari o’xshash. Ko’rgazmali 
qurol maqsadida
ishlatiladigan obyektning tashqi qiyofasini anglatadigan. 
Geometrik modellar ta’limda 
keng 
qo‘llaniladi. Jumladan bunday modellar o’quvchilarni texnika 
obyektlarining
ishlash mezonlari va umumiy tuzilishi bilan tanishtirishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Odatda, ishlab chiqarishning eng zamonaviy yo’nalishlari b
ilan faqatgina kitob
va jurnallarda keltirilgan chizmalardagi va rasmlar orqali tanishadilar, ya’ni 
obrazli belgili, ideal 
modellardan foydalanadilar. Biroq ular obyekt 
to’g’risida to’la 
tushuncha hosil qilish imkonini bermaydi. Shu sababli keyingi yillarda model va
maketlardan keng foydalanilmoqda. 
2 tip 
–
fe
zikaviy o’xshashligi. Bu faqat tashqi 
qiyofasini anglatmasdan balki
o’rganilayotgan 
obyektning 
harakat dinamikasi, o’zaro bog‘liqligi
qonuniyatlari,
xususiyatlili
gi va o’xshashliklarini ko’rsatadi. Bunday modellarni yaratishda nafaqat
obyektlarni 
tuzilishini o’rganish, balki ulardagi jarayonlar dinamikasini o’rganish ham
ko’zda tutiladi. Fizik mod
ellashtirishda model va uning prototipi bir xil turdagi fizik 
tabiatga ega materialdan tuzilgan deb q
araladi, ya’ni, 
suyuqlik harakati suyuqlik 
harakati bilan, elektr toki elektr toki bilan, samolyot modelining uchishi uning modeli
uchishi bilan almashtiriladi. Biroq, bir fizik hodisani ikkinchi bir mos holat bilan ham 
almashtirishga ruxsat etiladi, misol uchun suyuqlikning oqishini elektr toki, suvning
qumlardagi harakatini issiqlik uzatilishi bilan va b. 
3 tip - funksio
nal o’xshashligi 
- tirik mavjudotlarning harakatlarini
modellashtirish tushuniladi. Bu turdagi modellarning asliga yaqin 
bo’lishini 
ta’minlash maqsadida ko’p holatlarda ular tirik mavjudotlar, insonlarga o’xshash 
qilib yaratiladi. Ularga misol sifatida elektromexanik va elektron «toshbaqa»,
«chuvalchang», «ayikcha» va boshqalarni keltirish mumkin. Bu katorga insonga
qiyosan ishlangan robotlarni ham kiritish mumkin. Bunday modellar ustida
o’quvchilar uchun juda 
qiziqarli 
bo’lib, bunda modelni avtomatlashtirish va 
mexanizastiyalashtirish uchun cheksiz istiqbollar ochiladi. 
Modellar dinamik va statik bo’lishi 
mumkin. Texnik modellash jarayonida
konstrukstiyalash elementlarini o’rgatish tajribali 
qator murakkab vazifalarni
quyidagi tartibda bajarish ayni maqsadga munofiqligini ko’rsatad
i: chizmalar
eskizlarini o’
qish va tayyorlanadigan detallar konstruksiyasini tushuntirish, hisoblash
asosida ayrim detallarning konstruksiyalarini 
o’zgartirish, ana shu o’zgartirishlarni 

---

chizmaga kiritish va kenimatik sxemasini tuzish: detallarni biriktirish va
mustahkamlash yo’llarini belgilash; detallarni yig’ish jarayonida ularni o’rnatish,
joylarga ko’ra konstrukstiyalash; 
konstruksiyada etishmaydigan detallar va uzellarni
konstrukstiyalash; texnik talablar, shuningdek topshiriq 
bo’yicha yoki ixtiyoriy 
ravishda detallar tayyorlash, detallarni uzellarga, uzellarni detallarga yig’ish va 
modelni ishda sinab ko’rish aniqlangan kamchiliklarni tuzatish, modelni takroran ishda sinab ko’rish 
va pardozlash.